"قره باغ" تجربيات گذشته ، چشم انداز آينده |
شماره : DR.J.SH-138323 | |
31 تیر 1388 ساعت 15:18 | |
در اين سرزمين كوهستاني با وجود اقوام پراكنده Ùˆ گوناگون Ùˆ رواج زبان هاي مختل٠، زندگي توام با جنگ Ùˆ مهاجرت ØŒ انديشه ها Ùˆ اعتقادات چند گانه اي ظهور كرده است . پرستش قواي طبيعت ØŒ خورشيد Ùˆ به مرور مهرپرستي در بخشهايي از آن ديار رونق داشته Ùˆ نشانه هايي از Ù†Ùوذ يهوديت نيز در پاره اي اماكن ديده شده است ... نویسنده : جواد شري٠نژاد – كارشناس ارشد جغراÙياي سياسي Ùˆ. ژئو پليتيك – مدرس دانشگاه 1383.2.3 - جغراÙياي منطقه به دنبال Ùرو پاشي نظام توتاليتارسيستي شوروي سابق Ùˆ رهايي مليت ها Ùˆ قوميت هاي Ù‚Ùقاز ØŒ آسياي مركزي Ùˆ اروپاي شرقي از سلطه آن Øكومت ØŒ نام Ùˆ نشانهاي بسيار از مناطق Ùˆ جامعه هاي كهن Ùˆ بعضاً Ùراموش شده ØŒ دوباره زنده گرديد . دوستي هاي Ùˆ صميميت ها Ùˆ برادري هاي گذشته بارور شد Ùˆ راه هاي جديد همكاري هاي همه جانبه Ùˆ يگانگي هاي تاريخي ØŒ هموار گرديد . در اين مسير برخي كدورت ها Ùˆ درگيري هاي منطقه اي كه بي ترديد زاده روزگارهاي جدايي Ùˆ انقطاع Ùرهنگي Ùˆ درياÙت هاي نادرست بيگانه ساخته بود ØŒ پيش آمد كه اذهان جهانيان Ùˆ قلبهاي همسايگان Ùˆ ياران جدا اÙتاده را به خود معطو٠ساخت . يكي از اين منطقه هاي پر آشوب (( قره باغ )) است ØŒ كه در دوره سلطه شوروي ها نام روسي ارمني (( ناگور نو قره باغ )) يا قره باغ كوهستاني را داشت Ùˆ در اين مقاله ØŒ كلياتي در رابطه با تاريخ اين منطقه مسائل Ùˆ بØران هاي آن ارائه خواهد شد . قره باغ (سياه باغ ) ØŒ منطقه اي در اران Ù‚Ùقاز كه از شمال به كوههاي Ù‚Ùقاز كوچك (موروداغ با قله 3724 متري جاميش داغي ) Ùˆ از غرب Ùˆ جنوب به كوههاي مشهور به قره باغ ( قيز قلعه سي به بلندي 2843 متر Ùˆ قيرخ قيز به بلندي 2827متر ) Ùˆ از سوي شرق Ùˆ شمال شرقي به دشتهاي وسيع Ùˆ Øاصلخيز منطقه Ù…Øدود مي شود . اين سرزمين كه اول بار ØŒ در نزهه القلوب نام قراباغ را به خود اختصاص داد ØŒ در مجموعه جغراÙيايي Ù‚Ùقاز قراردارد Ùˆ اين خطه در جغراÙياي تاريخي جهان ØŒ به گونه منطقه اي وسيع Ùˆ مرتÙع Ùˆ صعب العبور در شمال رود ارس از رودهاي داخلي ايران ØŒ با يخچالهاي طبيعي Ùˆ درياچه هاي طبيعي Ùˆ درياچه هاي زيبا Ùˆ جنگلهاي پوشيده از انواع درختان Ùˆ روئيدني ها ØŒ در سايه پر دوام Ùˆ Øيات بخش كوههاي بلند تر از پنج هزار متر با قله هاي آتشÙشان چون البروس Ùˆ كازيك ياد شده است . اما از Ù„Øاظ موقعيت به طور وسيع تر ØŒ شرق Ù‚Ùقاز شبه جزيره آبشوران يا آپشرون در درياي خزر يا بØر القزوين (درياي مازندران ) است Ùˆ غرب آن بندر آناپا Ùˆ دهانه رودخانه كوبان در درياي سياه ØŒ( بر روي هم در Ùاصله 1200 كيلو متري ) ØŒ از سوي شمال به رودخانه كوما Ùˆ ترك Ùˆ ماوراي آن واز جنوب به رود ارس Ùˆ مرزهاي طبيعي روم شرقي ( Ùاصله اي نامعلوم در بخشي از مرزهاي عثماني Ùˆ تركيه كنوني ) ØŒ Ùˆ با اينكه Øد Ùˆ مرز اين ناØيه جهان هنوز هم بطور دقيق مشخص نشده است اما مساØت آن را بيش از 150 هزار مايل مربع دانسته اند كه از اين مقدار 4400 كيلومتر مربع ØŒ 1/5 درصد كل مساØت كشور جمهوري آذربايجان ناØيه قره باغ را تشكيل مي دهد . بررسي سرزمين Ù‚Ùقاز از Ù„Øاظ جغراÙيايي Ùˆ زمين شناختي Ùˆ اوضاع طبيعي Ùˆ اقليمي معلوم كرده است كه درازاي سلسله جبال Ùˆ اين سوي Ùˆ آن سوي آن (= ماوراي Ù‚Ùقاز ) منطقه هاي مختل٠و موقعيتهاي جغراÙيايي Ùˆ اقليمي بس متÙاوت وجود دارند Ùˆ همين امر طبيعي در شكل گيري جامعه ها Ùˆ جماعتهاي موجود Ùˆ Øركتهاي تاريخي آنان Ùˆ زبانها Ùˆ گويشها Ùˆ آداب Ùˆ رسوم هر يك ØŒ اثرات تعيين كننده اي باقي گذاشته است بسياري از آن Øوزه ها در مسير برخوردهاي نظامي Ùˆ Ùرهنگي قرار گرÙته Ùˆ دگرگوني هايي ياÙته Ùˆ با ديگر Øوزه ها ØŒ مشتركاتي پيدا كرده اند . اما پاره اي از آنها كه در اماكن سخت گذر Ùˆ كنار اÙتاده بودند از بسيار مصايب دوري داشته Ùˆ در نتيجه طي زمانهاي درازگويي دست ناخورده تر Ùˆ بسته Ùˆ اصيل باقي مانده اند شايد به همين دليل از اØوال ساكنان قره باغ ØŒ به عنوان يك واØد اجتماعي ØŒ تاريخي به سختي مي توان سخن به ميان آورد . در اين سرزمين كوهستاني با وجود اقوام پراكنده Ùˆ گوناگون Ùˆ رواج زبانهاي مختل٠، زندگي توام با جنگ Ùˆ مهاجرت ØŒ انديشه ها Ùˆ اعتقادات چند گانه اي ظهور كرده است . پرستش قواي طبيعت ØŒ خورشيد Ùˆ به مرور مهرپرستي در بخشهايي از آن ديار رونق داشته Ùˆ نشانه هايي از Ù†Ùوذ يهوديت نيز در پاره اي اماكن ديده شده است . در اواخر قرن سوم ميلادي در ارتباط با جنگهاي ايران Ùˆ روم (بيزانس ) Ùˆ سختگيري هاي موبدان زردشتي ØŒ ساكنان ارمنستان ديانت Ù…Ø³ÙŠØ Ø±Ø§ پذيرÙتند Ùˆ گرجيان نيز در همين روند اعتقاد پذيري به اين آيين در آمدند همچنين در شمال منطقه قره باغ ( داغستان ) در قرن پنجم ميلادي مذهب Ù…Ø³ÙŠØ ÙˆØ§Ø±Ø¯ شد Ùˆ به مرور برخي از مردم الان هم كمابيش به آن گرايش ياÙتند در Øاليكه اين سوي رود ارس ( آذربايجان ) بر ديانت زرتشت استوار ماند . از زمان هخامنشيان ØŒ نشانه هاي گسترش انديشه هاي مزدا پرستي در Ù‚Ùقاز ديده شده است با اينكه پاره اي نقاط به ديانت Ù…Ø³ÙŠØ Ø¯Ø± آمدند كه به تØقيق ريشه هاي Øكومتي داشته است ØŒ اما از همان هنگام ( خاصه در دوره هاي اشكانيان Ùˆ ساسانيان ) Ù†Ùوذ مذهب زردشت همزمان با تمدن ايراني در Ù‚Ùقاز چشمگير بوده است . - ورود اسلام به منطقه قره باغ پيشروي مسلمانان در Ù‚Ùقاز از ناØيه جنوب آغاز شد . نخست آذربايجان با ديانت جديد آشنايي ياÙت Ùˆ در سال 22 هجري (642 Ù… ) مردم در بند ØŒ Ùˆ در سال 24هجري (6-645Ù…) مردم ارمنستان به ظهور اسلام شناخت پيدا كردند . در سال 32 هجري (3-652Ù…) عبدالرØمن بن ربيعه سردار مسلمانان با خزرها روبرو شد . در سال 33 هجري (654Ù… ) گرجستان به دست مسلمانان اÙتاد Ùˆ در سال 41 هجري (2-661Ù…) آذربايجان واران به اسلام گرويدند .ودرهمين راستامي توان قره باغ را به عنوان سرزمينهاي Ù…ÙتوØÙ‡ مسلمان نشين به شمار آورد . پس از مسلمان شدن بخشهاي جنوبي Ù‚Ùقاز ØŒ به مرور مسلمانان به بخشهاي شمالي ( داغستان ØŒ سرزمين خزرها ØŒ تاتارستان Ùˆ ديگر نقاط شمال درياي خزر) رسيدند Ùˆ در مسير زمان ساكنان آن ديار را به اسلام Ùرا خواندند . عده اي از مردم كوÙÙ‡ Ùˆ شام Ùˆ بصره Ùˆ ديگر نقاط مسلمان شده نيز به Ù‚Ùقاز روي آوردند Ùˆ سكونت اختيار كردند . ازوداجهايي ميان تيره هاي گوناگون Ùˆ سران Ù‚Ùقاز ( خوانين وخاقانهاي خزر ) باخاندانهاي خلاÙت صورت گرÙت وبه مروردرلواي اسلام ادغامهاي اجتماعي،Ùرهنگي جديد پديدآمد . يورش مغولان Ùˆ تصر٠آذربايجان واران توسط هلاكوخان Ùˆ پايتختي مراغه در وزارت خواجه نصير الدين طوسي Ùˆ كوچ دادن گروه گروه از تركان Ùˆ ايلات Ùˆ قبايل ترك به آن منطقه ØŒ اوضاع را دگرگون كرد Øكومت ايلخانان مغول Ùˆ سلطنت غازان خان اسلام را به نوعي در Ù‚Ùقاز Ùˆ آذربايجان Ù…Øكمتر ساخت Ùˆ معابد غير اسلامي را يكي پس از ديگري از ميان برداشت . با اينكه از پيش اسماعيليان در پاره اي نقاط Ù‚Ùقاز Ù†Ùوذ ياÙته بودند ØŒ اما از قرن هشتم هجري بدين سوخاصه در دوره اولجايتو ( 703-716Ù‚/1304-1316Ù… ) مبلغان شيعي به منطقه راه پيدا كردند Ùˆ در نتيجه ازآن زمان مذهب شيعه نيز در آن سامان رونق Ùراوان ياÙته است . پس از پايان دوره هاي Ùرمانروايي اتابكان ØŒ چوپانيان ØŒ شروانشاهيان Ùˆ ديگر سلسله هاي Ù…Øلي ØŒ دو سلسله جلايريان Ùˆ قراقويونلو ØŒ كه به داشتن مذهب تشيع تظاهر مي كردند در توسعه اين عقيده در سراسر منطقه كوشش نشان دادند . گرايش خاندان شيخ صÙÙŠ الدين اردبيلي از سني شاÙعي به شيعه اثني عشري Ùˆ تشكيل سپاه عقيدتي قزلباش Ùˆ تبليغ شيعه گرايانه جانبازان آن به سود صÙويه Ùˆ سرانجام تشكيل پادشاهي آنان درلواي تشيع ØŒ موجب يگانگي باورهاي ساكنان مسلمان Ù‚Ùقاز با مردم آذربايجان Ùˆ ديگر استانهاي ايران گرديد Ùˆ به گونه اي چون گذشته هاي دور هر چند با گويش هاي متÙاوت ØŒ يكساني ايماني Ùˆ Ùرهنگي پديد آورد Ùˆ همدلي ها را بر هم زباني ها چيره گردانيد كه بي ترديد بيگانگي هاي اجتماعي Ùˆ اÙتراق تاريخي كمتر در آن راه مي ياÙت . در دوران Øمله مغولان Ùˆ Øكومت ايلخانان Ùˆ يورش تيمور ØŒ منطقه قره باغ به سان ديگر مناطق كشور بزرگ ايران در امان نماند Ùˆ پس از آن ØŒ در عصر قدرت نمايي تركمانان آق قويونلو Ùˆ قره قويونلو ØŒ قواي جنگي عثماني نيز ØŒ منطقه مزبور را مورد تاخت Ùˆ تاز قرار دادند Ùˆ اين امر Ùقط معطو٠به قره باغ نبود ØŒ بلكه ارمنستان Ùˆ گرجستان Ùˆ داغستان را نيز در بر مي گرÙت ساكنان قره باغ ØŒ ايلها Ùˆ اويماقهاي گوناگون از آن ميان قاجارهاي گنجه وايروان دراتØاديه بزرگ قزلباش ،همگام باديگر گروهها Ùˆ شخصيتهاي سياسي Ùˆ نظامي ومذهبي سلسله صÙويه را به قدرت رساندند در دوران شاه عباس اول ØŒ Ù†Ùوذ Øكومتي ايران در Ù‚Ùقاز Ùزوني ياÙت Ùˆ به علت انØلال قزلباش Ùˆ روي كار آمدن قواي نظامي شاهسون ØŒ دگرگوني هايي در مكانيسم ارتباطي ايلها Ùˆ طايÙÙ‡ هاي شمال ايران به وجود آمد . قاجارهاي Ù‚Ùقاز به سه گروه منقسم شدند ØŒ بخشي به مرو شاهجان Ùˆ بخشي به استرآباد Ùˆ گرگان كسيل گرديدند Ùˆ گروه اندكي در قره باغ Ùˆ گنجه Ùˆ ايروان باقي ماندند . از دوره شاه عباس اول بدين سو ØŒ كوشش Øكومت مركزي ايران بر اين بود كه كليه ايلها Ùˆ قبيله هاي نزديك Ùˆ دور به شاهسون گرايش يابند ØŒ پاره اي از طايÙÙ‡ هاي Ù‚Ùقاز چون تركمانهاي جوانشير ØŒ اتوزايكي ØŒ از قدرتهاي نسبي در منطقه برخوردار بودند در عالم آراي عباسي آمده است كه در سال 1013 هجري (1406 Ù… ) امير گونه خان كه از پل خدا Ø¢Ùرين ارس گذشت Ùˆ وارد ايران شد بسياري از ايل ها Ùˆ اويماق هاي قاجار Ùˆ تراكمانان Ùˆ اتوزايكي ها Ùˆ غيره كه در قره باغ بودند ØŒ همگي شاهسون شدند . در دوره اÙول قدرت صÙويان ØŒ يعني با شروع جنگهاي جنوب ايران Ùˆ Ùتنه اÙعانها ØŒ روسها كه همه گاه بر تصر٠بخشهاي شمالي ايران زمين چشم داشتند ØŒ Ùˆ در گذشته هاي دور نيز قصد خود را چندين بار نشان داده بودند بر پايه نو آوري هاي نظامي پطر كبير Ùˆ سياست توسعه طلبي او ØŒ از Ùرصت استÙاده كردند Ùˆ دست اندازي به سرزمينها ÙŠ ايراني نشين را آغاز نمودند . از سوي ديگر عثمانيان نيز تسخير بخشهاي ديگري از Ù‚Ùقاز را هد٠قرار دادند Ùˆ نيز در خود منطقه به علت ضع٠Øكومت مركزي واØدهاي خان نشين Ùˆ سلطان نشين Ùˆ ملك نشين به وجود آمد بطوري كه عدد آنها را تا پانزده ذكر كردند . اين چند پارچگي Ùˆ پراكندگي خود موقعيت مناسبي را براي تصر٠و سلطه گري بيگانگان Ùراهم ساخته بود ØŒ با اينكه پاره اي از منطقه ها از خان نشين قره باغ تبعيت مي كردند به تØقيق در چنين مواقع كشمكشهاي داخلي Ùˆ منازعات ملوك الطوايÙÙŠ نيز مزيد بر علت شده بود . در زمان Øكومت اÙشاريه نادر شاه پس از تاجگذاري به منظور تضعي٠Øكومت Ùˆ Ù†Ùوذ خانهاي زياد اوغلي ØŒ پنج مليك نشين ( ملك نشين ) (مليكستوا)ارمني قره باغ كوهستاني Ùˆ زنگ را از Øاكميت آنها خارج نمود Ùˆ قبايل چادر نشين قازارلر Ùˆ شمس الدين لو تØت سلطه طهمورث ØŒ Øاكم كارتيل درآمد Ùقط منطقه گنجه به اضاÙÙ‡ لقب بيگلربيكي اين ايالت براي اغورلوخان باقي ماند . قسمتي از قاجارهاي قراباغ را هم به خراسان كوچاندند . در سال 1738 Ù… ( 1151 Ù‚ ) ØŒ اغورلوخان همراه با ابراهيم خان درجنگ با قبايل جار داغستان به قتل رسيد . چنانچه از منابع تاريخي بر مي آيد در سال 1743 ميلادي (1156 Ù‚ ) خان گنجه ديگر از قبيله زياد اوغلي نبود ØŒ بلكه Øاجي خان چامشكزك كرد ØŒ صاØب اين مقام گرديد . به اØتمال قوي نادر شاه سعي مي كرد كه با استÙاده از مرگ يكي از با Ù†Ùوذترين اعضاي اين خاندان ØŒ اوغورلوخان ØŒ بنياد خانهاي زياداوغلي را بر اندازد . با اين Øال پس از مرگ نادرشاه ØŒ زياد اوغلي ها اگر Ú†Ù‡ نتوانستند سرزمينهايي را كه نادر از آنها گرÙته بود پس بگيرند ØŒ اما Øكومت Ùˆ Ù†Ùوذ خود را دوباره برقرار كردند . پس از اÙول دولت نادري (1160 Ù‚ / 1747 Ù… ) در دوره كريم خان زند نيز كوششهايي جهت يكپارچگي Ù‚Ùقاز Ùˆ پيوستگي آن با ايران به منصه ظهور رسيد ØŒ اما جانشينان او وضع وخيمي را پيش آوردند . مول٠تاريخ گيتي گشا آورده است كه Ù…Øمد Øسن خان قاجار هم در سال 1170 هجري (57-1756 Ù… ) از مازندران متوجه مناطق گنجه Ùˆ قره باغ گشته Ùˆ به قلعه شيشه كه درمركز قره باغ قرار داشته Ùˆ در تصر٠پناه خان جوانشير بوده Øمله كرده است . پس از كشته شدن نادر شاه اوضاع Ù‚Ùقاز ØŒ خاصه قره باغ دگرگون شد ØŒ باز چون گذشته ها خوانين Ùˆ بزرگان Ùˆ سركردگان به منازعه برخاستند Ùˆ هيچ يك از قدرتهاي مركزي ايران نيز نتوانستند ØŒ ÙˆØدت منطقه Ùˆ تبعيت قدرت مداران آنجا را از مركز به وجود آوردند . خاندان جوانشير در بخشي از قره باغ به نام جوانشير Ùˆ اتوزايكي Ùˆ Ùˆ جاهاي ديگر Øكومت داشته اند Ùˆ روساي آنان از پدر به پسر پناه Ùˆ ابراهيم خليل نام داشته اند . پناه سوم از خاندان جوانشير ازطر٠نادر شاه Øاكم قره باغ شد . پس از او پسرش ابراهيم خليل زمام امور منطقه قره باغ را به دست گرÙت Ùˆ زماني كه آقا Ù…Øمد خان به عزم سركوبي خوانين Ù‚Ùقاز عزيمت كرد (1207 Ù‚ /3-1792 Ù… ) ابراهيم خليل خان شكست خورده Ùˆ تسليم شد . تسليم شدن ابراهيم خليل خان در قره باغ ØŒ آوازه قدرت مداري آقا Ù…Øمد خان را در سراسر Ù‚Ùقاز بلند ساخت Ùˆ اگر پاره اي تØريكات دولتين روس Ùˆ انگليس كارايي نداشت Ùˆ خان قاجار نيز در تÙليس آن كارهاي خلا٠عر٠را نمي كرد شايد سيماي سياسي Ù‚Ùقاز چنين نمي شد . پس از كشته شدن آقا Ù…Øمد خان در سن 57سالگي ØŒ ابراهيم خليل خان بر منطقه قره باغ Øاكميت ياÙت Ùˆ در سال 1220 هجري (1805 Ù… ) مواÙقتنامه اي با روس ها امضا كرد Ùˆ پاره اي از خانهاي مناطق ديگر ØŒ از آن ميان خان شكي را نيز با خود هماهنگ ساخت . اما سرانجام خان قره باغ پشيمان شد Ùˆ موقعيت جديد خود رامبني بر تبعيت از دولت ايران كتباً به دولت ايران اعلام كرد . در اين راستا جهت Øمايت از وي از ايران نيز سرداراني با نيروهاي لازم به امداد او عازم قره باغ شدند بعد از مرگ ابراهيم خليل خان ØŒ مهديقلي خان پسر ابراهيم خان نه تنها به ايران پناهنده شد ØŒ بلكه در جنگهاي ايران عليه تجاوز تزارها همگام با عباس ميرزا شركت كرده Ùˆ جنگيد . در جنگهاي روسها عليه ايران ØŒ بسياري از ولايات ايران چون باكو ØŒ دربند ØŒ شيروان ØŒ گنجه ØŒ سوقان ØŒ قسمت علياي طالش Ùˆ قره باغ از دست ايران خارج شد Ùˆ عهد نامه گلستان در تاريخ 29 شوال 1228 هجري (21 اكتبر 1813 Ù… ) انعقاد ياÙت Ùˆ در جنگهاي دوم روسيه عليه ايران با تسخير ايروان Ùˆ نخجوان ØŒ قرارداد تركمانچاي كه شرايط سنگين تري داشت در 5 شعبان 1243 هجري (10 Ùوريه 1828 Ù… ) بر ايران تØميل گرديد Ùˆ بر پايه آن قرارداد ØŒ قره باغ با تمام وابستگي هاي تاريخي Ùˆ Ùرهنگي Ùˆ مذهبي ØŒ از Ù„Øاظ Øكومتي Ùˆ سياسي از پيكره ايران زمين جدا گرديد . پس از معاهدات گلستان Ùˆ تركمانچاي تا مدتي قره باغ به سان ديگر مناطق به همان شيوه گذشته زير سلطه روسيه قرار گرÙت . در سال 1822 ميلادي (1328 Ù‚ ) خان نشين قره باغ به ايالت قره باغ تغيير ياÙت . در سال 1840 ميلادي (1256 Ù‚ ) با تشكيل بخش شوشي منطقه در زمره ايالت كاسپي جاي گرÙت Ùˆ در سال 1868 ميلادي (1285Ù‚ ) با Ùرمانداري ا ليزابت پل ادغام شد Ùˆ در سال 1882 ميلادي (1300 Ù‚ ) دو بخش به نامهاي جوانشير Ùˆ جبرائيل در آن به وجود آمد Ùˆ به گونه ايالتي كمابيش مشخص تا سالهاي انقلاب بلشويكي باقي ماند . ناگÙته نماند كه پس از شكست تزارها در جنگ جهاني اول قره باغ از طر٠متÙقين اشغال شد Ùˆ ژنرال دنسترويل تا چهاردهم سپتامبر 1918 ميلادي ( ذيØجه 1336 Ù‚ ) به Ù†Ùع روسيه آنجا را اداره كرد Ùˆ پس از آن قشون ترك به سرداري نوري پاشا با كو مركز جمهوري آذربايجان Ùعلي را قره باغ هم جزئي از آن بود در پانزدهم سپتامبر 1918 ميلادي تسخير كرد . بعد از اعلام ترك مخاصمه تركان Ùˆ متÙقين در جنگ جهاني اول در سي ام اكتبر 1918ميلادي در مودروس قشون متÙقين به سرداري تامسن بار ديگر در اكتبر 1918 ميلادي شهر باكو را اشغال كرد Ùˆ قشون ترك را عقب نشانيد Ùˆ Øكومت مستقل آذربايجان را كه در آن زمان به دست Øزب مساوات اداره مي شد به رسميت شناخت . بعد از تخليه باكو از قواي متÙقين رژيم جديد شوروي كه ادعاي الØاق آن شهر را به خود داشت بدون جنگ در 28 آوريل 1920ميلادي ( شعبان 1338 قمري ) باكو را اشغال كرده Ùˆ منطقه آذربايجان را در مارس 1922 ميلادي ( شعبان 1340 قمري )يكي از سه جمهوري متعاهد ماوراي Ù‚Ùقازقرار داد. اما در سال 1936 ميلادي (1315 Ø´ ) استالين اتØاديه يادشده را منØÙ„ اعلام كرد Ùˆ دو جمهوري گرجستان Ùˆ ارمنستان مستقل شدند Ùˆ آذربايجان در شمار يكي از شانزده جمهوري شوروي در آمد Ùˆ قراباغ با عنوان استان خودمختار قره باغ كوهستاني در تركيب جديد جمهوري آذربايجان شوروي به Øيات سياسي خويش ادامه داد . اما در تجديد سازماندهي كه در 1936ميلادي ( 1315 Ø´ ) توسط استالين صورت گرÙت ØŒ آذربايجان ØŒ ارمنستان Ùˆ گرجستان هر يك از جمهوريهاي جداگانه اعلام شدند Ùˆ منطقه قره باغ همچنان جزء جمهوري آذربايجان باقي ماند .از همان زمان منازعه Ùˆ كشمكش بين ارمني ها Ùˆ آذري ها ( كه دشمني تاريخي شان به طور مضاع٠به واسطه اختلاÙات Ùرهنگي Ùˆ مذهبي تشديد شده بود ) در سال 1988ميلادي علني شده Ùˆ Ùوران كرد Ùˆ ساكنان قره باغ كوهستاني در مورد تبعيضهاي Ùرهنگي Ùˆ اقتصادي اظهار عدم رضايت نموده درمقابل سروري Ùˆ آقايي باكو طغيان كردند . ابتدا ØŒ ارمني ها تقاضاي خود مختاري Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ Ùˆ پس از آن كه تقاضاي آنها رد شد ØŒ ارمني ها ØÙ‚ كناره گيري Ùˆ جدايي از آذربايجان را Ù…Ø·Ø±Ø Ù†Ù…ÙˆØ¯Ù†Ø¯ Ùˆ پس از آن جمهوري قره باغ كوهستاني را اعلام كردند . به دنبال Ùروپاشي اتØاد جماهير شوروي يك ص٠آرايي نظامي گسترده از دو طر٠درگير در بØران رخ داد Ùˆ بتدريج به يك جنگ تمام عيار مبدل گشت . درسال 1992 ميلادي ØŒ مسئله قره باغ كوهستاني توجه طرÙهاي ذي Ù†Ùع ديگر را نيز به خود جلب نمود ØŒ از آن جمله ايران ØŒ تركيه تلاشهاي Ùشرده Ùˆ بسياري را براي ØÙ„ اختلاÙات از طريق Ú¯Ùتگوهاي سياسي Ùˆ مذاكرات مستقيم Ùˆ يا غيرمستقيم انجام دادند . در سال 1992 Ù… Ùˆ 1993 Ù…ØŒ شدت گرÙتن Ùˆ گسترش بØران ØŒ كشتارها ØŒ اخراجها Ùˆ مهاجرت جمعي از مناطق جنگي ØŒ شكل دموگراÙيك منطقه را تغيير داد Ùˆ به عبارتي بازگشت به وضع موجود جنگي غير متØمل Ùˆ شايد غير ممكن به نظر مي آمد . در هر صورت ØŒ آذري ها سرزمين خود را تا 1992 Ù…ØاÙظت نمودند ØŒ اما وقتي كه ارمني ها تهاجم را آغاز نمودند كنترل كامل منطقه را به دست آوردند . همچنين ØŒ ارمني ها ØŒ منطقه مهم Ùˆ استراتژيك گذرگاه لاچين كه ارمنستان را به قره باغ كوهستاني متصل مي كرد، تصر٠كردند . آذربايجان ØŒ Ù…Øاصره اقتصادي ارمنستان را برقرار نمود Ùˆ در اواخر 1992ميلادي اعلام كرد كه با برقراري آتش بس در Øالي كه بخشهايي از سرزمينش در تصر٠نظاميان ارمني مي باشد مواÙÙ‚ نيست . تا آوريل 1993ميلادي ØŒ ارمني ها تقريباً 10/1 از خاك آذربايجان شامل شهر كلبجر به علاوه دومين گذرگاه بين قره باغ كوهستاني Ùˆ ارمنستان را تصر٠كرده بودند . همچنين ØŒ ارمني ها به سمت شهر Ùضولي در بخش جنوب غربي كشور پيشروي كرده بودند Ùˆ به اين ترتيب ناØيه آذري نشين نخجوان از بقيه كشور جدا شد . طبق گزارشهاي رسيد Ù‡ بخشي از سلاØهايي كه مورد استÙاده ارمني ها قرار گرÙته بود از طريق واØدهاي سپاه Ù‡Ùتم روسيه مستقر در ارمنستان Ùرستاده شده بود . باكو به جهت تجاوز ايروان ØŒ از ايالات متØده Ùˆ سازمان ملل متØد جهت مداخله كردن استمداد نمود . واشنگتن عمليات خصمانه Ùˆ خشونت آميز را Ù…Øكوم كرده Ùˆ مجدداً خوستار Øصول تواÙÙ‚ مسالمت آميز طرÙين شد كه مي بايست در چارچوب كوششهاي ØµÙ„Ø Ø¬ÙˆÙŠØ§Ù†Ù‡ مصوب 52 عضو كنÙرانس امنيت Ùˆ همكاري اروپا صورت مي گرÙت . تركيه Ùˆ ايران به ارمنستان هشدار دادند كه Øملات ناگهاني بيشتر به آذربايجان براي آنها قابل قبول نيست . اما با اين Øال جنگ تا پايان تابستان 1993 ميلادي ادامه ياÙت Ùˆ كوششهاي گوناگون جهت ØÙ„ اختلاÙات از طريق Ú¯Ùتگوهاي سياسي جهت ØÙ„ بØران ارمنستان Ùˆ آذربايجان با شكست مواجه شد . همراه با ملايم شدن موضع باكو ØŒ مبني بر خارج شدن بي قيد Ùˆ شرط ارمنستان از مناطق اشغالي جمهوري آذربايجان قبل از هر نوع مذاكره اي ØŒ آذربايجان Ùˆ ارمنستان در مه 1993 ميلادي ØŒ با Ø·Ø±Ø Ø§Ø±Ø§Ø¦Ù‡ شده از طر٠ايالات متØده ØŒ روسيه Ùˆ تركيه مواÙقت نمودند . بر طبق اين Ø·Ø±Ø ØŒ ارمنستان مي بايست از تمامي سرزمينهاي اشغالي از جمهوري آذربايجان خارج شود Ùˆ اين امر در عرض 60 روز پس از برقراري آتش بس بايد عملي گردد ØŒ به علاوه ادامه مذاكرات ØµÙ„Ø Ùˆ لغو Ù…Øاصره اقتصادي ارمنستان بايد برقرار مي شد .آنچه كه روي داد از اين قرار بود كه Ø·Ø±Ø ØµÙ„Ø Ø¯Ø± زمينه هايي كه امنيت اهالي قره باغ را ضمانت نمي كرد از طر٠پارلمان قره باغ كوهستاني رد شد . بدبختي Ùˆ مصيبت ناشي از هجوم ارمني ها از طر٠مردم آذري تØمل شد كه مي توان Ú¯Ùت Øاصل تغييرات اساسي سياسي در باكو بود . در ژوئن ØŒ آخرين نيروهاي روس مستقر در آذربايجان طبق برنامه Ùˆ جدول زماني ØŒ اين كشور را ترك كردند Ùˆ مقدار معتنابهي از سلاØها را به Ùرماندهي سرهنگ صورت Øسين ا٠سپردند يعني يك دشمن سياسي با تعلق خاطر اØساسات ملي گرايي اÙراطي ØŒ ضد روس Ùˆ هم رائي با ابوالÙضل ايلچي بيگ جمهور سابق جمهوري آذربايجان كه گرايش به تركيه داشت . وقتي كه نيروهاي كار آزموده نظامي Øسين ا٠به باكو رسيدند ØŒ ايلچي بيگ رئيس جمهور آذربايجان به نخجوان رÙت . به موازات آن آقاي Øيدر علي ا٠، رئيس سابق Ùƒ . Ú¯ . ب در آذربايجان Ùˆ عضو دÙتر سياسي كميته مركزي Øزب كمونيست در زمان برژن٠( پوليت بورو) سمت سخنگوي رياست پارلمان را به عهده گرÙت . Øسين ا٠براي دوره كوتاهي به نخست وزيري رسيد . همچنين در ژوئن 1993 ميلادي ØŒ نيروهاي ارمني آتش بس موجود ÙÙŠ مابين را شكستند وبه شهر آغدام كه در غرب آذربايجان واقع شده ØŒ Øمله نمودند . در ژوئيه همام سال ØŒ شهر آغدام به دنبال اشغال Ùضولي در اوت Ùˆ گوراديز ( در نزديكي مرز ايران ) در سپتامبر ØŒ به دست نيروهاي نظامي ارمنستان سقوط كرد . ارمنستان در اين زمان ØŒ در Øدود 5/1 خاك آذربايجان را در اشغال خود داشت كه از اين مناطق Øدود يك ميليون شهروندآذري آواره شده Ùˆ از خانه هاي خود گريخته بودند . اين Øوادث در Øالي رخ دادند كه قطعنامه 822 شوراي امنيت سازمان ملل متØد ØŒ مصوب اوت 1993 ميلادي ØŒ به Ùوريت خواستار خروج بدون قيد Ùˆ شرط Ùˆ كامل نيروهاي ارمني از اراضي آذربايجان شد كه در آن زمان به تصر٠در آمده بودند Ùˆ هشدار داد كه قدمهاي مقتضي Ùˆ در خور توجه مي بايست جهت ØÙ„ مشكل ارمني هاي مورد نظر در قره باغ قرارگيرد در Øاليكه ارمنستان به تهاجم خود ادامه مي داد تركيه Ùˆ ايران هشدارهاي خود را تكرار نمودند Ùˆ بعد از سقوط گوراديز ØŒ سربازان ايراني در مرزهاي ايران Ùˆ جمهوري آذربايجان به Øال آماده باش در آمدند كه باعث تيره شدن مقطعي روابط تهران Ùˆ مسكو شد . در اواسط دسامبر همان سال ØŒ گروههاي نظامي آذربايجان يك تهاجم گسترده Ùˆ برنامه ريزي شده را براي اخراج ارمني ها از قسمت هايي از سرزمينهاي اشغالي آغاز نمودند ولي اين هجوم در 1994 ميلادي با شكست مواجه شد . پس از چندين كوشش ناÙرجام Ùˆ سه قطعنامه صادره از شوراي امنيت ØŒ سرانجام يك آتش بس در اواخر سال 1994 ميلادي به دنبال تواÙقي كه در مسكو صورت پذيرÙت برقرار گشت .دلايل اصلي براي شكست مهار نمودن بØران قره باغ كوهستاني عبارت از Ùقدان خواسته سياسي در بخشهاي طر٠هاي رقيب ØŒ براي رسيدن به يك مصالØÙ‡ قابل قبول طرÙين بود به اين دليل تمامي كوششها براي وساطت Ùˆ Øصول يك تواÙÙ‚ از طريق مذاكره با شكست مواجه شد . اين امر شامل كوششهاي كنÙرانس امنيت Ùˆ همكاري اروپا مي شد. ( بويژه گروه مينسك كه در سال 1992 برپا شد ) كه با پيش قدمي Ùˆ ابتكار آلماتا Ùˆ از طر٠نور سلطان نظر با ي٠رئيس جمهور قزاقستان Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯ Ùˆ از سوي ايالات متØده ØŒ روسيه ØŒ تركيه Ùˆ ايران مورد Øمايت قرار گرÙت . تاپايان 1992ميلادي ØŒ ارمنستان تمامي قره باغ كوهستاني راتصر٠كرد وتجاوز خودراادامه داد Ø› به رغم آنكه درمه 1993ميلادي بين باكو وايروان درمورد برنامه ØµÙ„Ø Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ ازطر٠ايالات متØده ØŒ تركيه وروسيه تواÙÙ‚ شده بود . همانطور كه اشاره شد درآن زمان ØŒ قره باغ كوهستاني اين Ø·Ø±Ø Ø±Ø§Ø±Ø¯ كرد ÙˆØكومت ارمنستان ادعا نمود كه امكان ندارد موضع ونظراستپاناكرت (خانكندي )راتغيير داد.دراين شرايط بØراني ØŒ به نظرمي رسيد كه كليد راه ØÙ„ منازعه قره باغ كوهستاني درواشنگتن ØŒ آنكارا ياتهران نبود بلكه درمسكو يعني تنها مركزي كه به طور قطع قادر بود براي ارمنستان ازراههايي چون تØريم سياسي وممنوعيت صدور مواد خام Ùˆ اعمال Ùشار نمايد ØŒ ياÙت مي شد . درسپتامبر 1993ميلادي ØŒ رئيس جمهور وقت آذربايجان آقاي Øيدر علي ا٠ازمسكو ديدارنموده واعلام كرد كه آذربايجان بايد به CIS واتØاديه اقتصاديش بپيوندد وبايد يك پيمان امنيت دسته جمعي با روسيه كه پيش نويس آن درزمان ايلچي بيگ رد شده بود امضا شود . بااين كارØيدر علي ا٠براهميت Øضور مسكو درمناقشه صØÙ‡ گذاشت واعتقاد داشت كه ØÙ„ بØران قره باغ با ارمنستان بامعيارهاي مرسوم سياسي امكانپذير است براي اطمينان درسپتامبر 1993 ميلادي علي ا٠ورئيس جمهورارمنستان (لئون ترپطروسيان) جهت انجام دورديگر Ú¯Ùتگوها به مسكورÙتند ØŒ امادرآن مذاكرات توÙيقي Øاصل نشد . ØªÙˆØ¶ÙŠØ Ø§ÙŠÙ†ÙƒÙ‡ در اين مذاكرات هيچ نماينده اي از كشور هاي ديگر بخصوص تركيه Ùˆ ايران براي شركت دراين Ú¯Ùتگوها دعوت نشده بود . علي ا٠وترپطروسيان دردسامبر 1993 دوباره يكديگر رادرعشق آباد تركمنستان ملاقات نمودند دورئيس جمهور ،به منظور شركت درجلسه رهبران CIS به تركمنستان رÙته بودند . آنها هردو علاقه مندي خودرابه راه ØÙ„ ØµÙ„Ø Ø¢Ù…ÙŠØ² براي بØران قره باغ كوهستاني اعلام نمودند ØŒ اما هيچ گونه پيشرÙتي دراين جهت Øاصل نشد . Ùˆ درگيري دوباره آغاز گرديد در اصل Øمله نيرو هاي آذري دردسامبر1993ميلادي ،درواقع هشداري بودبه تلاشهاي جديدوتÙرقه اÙكنانه روسيه درقره باغ. درژانويه1994 ميلادي ØŒ ولاديمير كازيميرو٠نماينده ويژه يلتسين دربØران قره باغ كوهستاني Ùˆ رياست هيأت مذاكره كننده روسي با مسئولان وزارت امور خارجه ايران شروع به مذاكره نمود.درمسكو اين سÙر باموÙقيت ارزيابي شد . طرÙهاي ذينÙع به طور روشن نسبت به «Ø¨ÙŠÙ† المللي بودن» بØران قره باغ كوهستاني معترض بودند دراوايل 1994 ميلادي ØŒ مسكو با آذربايجان به عنوان كشوري كه مانع اصلي تلاشهاي روسيه براي كوششهاي ميانجيگرانه بØران قره باغ كوهستاني است ØŒ مواجه شد . همچنين مسكو، باكورا مخال٠عمده Øضوردوباره روسيه وبرتري اين كشوردرقÙقاز شمرد. دراين شرايط كه كرملين مصمم به نظر مي رسيد درپي مواÙقت باكو با درخواست هاي زير بود كه به نوعي Ø·Ø±Ø ØµÙ„Ø Ø±ÙˆØ³ÙŠ ناميده مي شد اهم اين شرايط عبارتند از : - استقرارسربازان روسيه جهت ØÙاظت ازمرزهاي آذربايجان Ø› -قبول رسمي روسيه به عنوان ميانجي اصلي دربØران قره باغ كوهستاني Ø› - شناسايي رسمي جمهوري قره باغ كوهستاني به شكلي خاص Ø› - شناسايي يك ناØيه 12 مايلي درØوزه Ù†Ùتي درياي مازندران ازطر٠باكو به عنوان درياي سرزميني Ø› - شناسايي 50 مايل منطقه ممنوعه كه آذربايجان مدعي مالكيت آن مي بود . ازآنجا كه اين تقاضا ها درباكو مورد پسند ورضايت عامه نبودند وازطر٠ديگر وضعيت باكو به واسطه پيروزي ها ÙŠ ايروان تضعي٠شده بود بعضي از Ù…Ùسران عقيده براين داشتند كه تهاجم صورت گرÙته درزمستان به دستور Øيدرعلي ا٠، وبه منظور تقويت موضع باكو وبرخورداري ازموقعيتي بهتر درمذاكرات انجام شده است . Ùشار روسيه به آذربايجان درÙوريه 1994 ميلادي پس ازآنكه قراردادهمكاري دوجانبه بين تÙليس ومسكو امضا گشت اÙزون شد . براساس اين قرارداد ØŒ پايگاههاي نظامي روسيه درخاك گرجستان ايجاد گشته وسربازان روسي درامتداد مرزهاي گرجستان وتركيه مستقر گشتند .Ø¯Ø±Ø´Ø±Ø Ø§ÙŠÙ† وقايع ØŒ Ú¯Ø±Ø§Ú†Ù ØªÙˆØ¶ÙŠØ Ù…ÙŠ دهد كه مسكو استقرار نظامي درتمامي Ù‚Ùقاز وهمچنين استقرارسربازان روسي درامتداد مرزهاي جمهوري آذربايجان وايران رادرنظر داشت . درقبال اين رويدادها ØŒ آقاي علي ا٠به آنكارا سÙرنمود . اولين مساÙرت خارجي علي ا٠پس ازانتخاب به رياست جمهوري آذربايجان به آنكارا، به روشني نشان دهنده اين واقعيت بود كه مي خواست درمذاكرات پيچيده بامسكو وايروان جانب خود را تقويت نمايد . بدون تأمل مسكو سعي كرد ابتكار ديپلماتيك رادر بØران قره باغ دردست بگيرد عامل جديد درتØولات اين زمان منطقه ،ايجادجونظامي سنگين برروندمذاكرات ØµÙ„Ø Ø¨ÙˆØ¯.در18 Ùوريه 1994 ميلادي وزراي دÙاع ارمنستان ØŒ آذربايجان ،قره باغ كوهستاني خود خوانده وروسيه مواÙقتنامه اي راامضا كردند كه برطبق آن آتش بس برقرارشده وراه ØÙ„ زمان بندي شده براي مسئله قره باغ كوهستاني ارائه شده بود گراچ٠كه رياست جريان مذاكرات رابرعهده داشت اعلام كرد اين مراØÙ„ عبارت اند از: قطع جنگ وتخاصم ايجاد يك منطقه بيطر٠( باعرض 10 الي 12 كيلومتر) وساختن 35 پست كنترل درآن كه ازطر٠روسها اداره شوندونÙرات مشغول دراين پستها ازكشورهاي ذينقع انتخاب شوند . اين موارد مي بايست پس ازعقب كشيدن نيروهاي ازمني ازمناطق تصر٠شده ØŒ جمهوري آذربايجان صورت گيرد. اگر Ú†Ù‡ مواÙقتنامه درمسكو مورد تمجيد وتعري٠واقع شد وترپطروسيان نيز آن را تصديق نمود؛ ولي از طر٠آقاي علي ا٠ردگشت . يك سخنگوي دولتي ØªÙˆØ¶ÙŠØ Ø¯Ø§Ø¯ كه آتش بس ØŒ ايجاد منطقه بيطر٠ومذاكرات مي بايست همزمان باخروج نيروهاي نظامي ارمني ازمناطق اشغالي جمهوري آذربايجان وهمچنين بازگشت پناهندگان به خانه هايشان درآذربايجان وقره باغ كوهستاني انجام شود.ازطر٠ديگر موضع گيري علي ا٠نسبت به Øضور سربازان روسي در قراباغ قابل توجه است اوعقيده داشت كه Øضور نيروهاي خارجي درمنطقه جنگي معمولاً تمديد مي شود Ùˆ Øضورشان كوتاه مدت نمي باشد واين دليلي است كه Øالت بØراني منطقه طولاني مدت باشد Ùلذا اين Øالت بØراني مانع ترك نيروهاي نظامي ارمنستان ازمناطق اشغال شده آذربايجان ميگردد . همزمان باكو علاقمندي خودرابه Ùعاليت كنÙرانس امنيت وهمكاري اروپا نشان داد . علي ا٠درهمان روزي كه مواÙقتنامه مسكو را رد نمود با نماينده رئيس گروه مينسك ملاقات كرده وگروه مينسك رادرجهت ادامه Ùعاليتهايش درØÙ„ بØران تشويق نمود . نظر علي ا٠به طورخلاصه دراين نكته مهم ارائه شد : آذربايجان وكنÙرانس امنيت وهمكاري اروپا مواÙقت نمايند كه مذاكرات درمورد وضعيت قره باغ كوهستاني مي بايست صرÙاً پس از خارج شدن سربازان ارمني ازمناطق اشغالي انجام شود . درراستاي عقب بردن نيروها ØŒ گراچ٠در ماه مه 1994 ميلادي وزراي دÙاع را جهت يك اجلاس دعوت نمود ودرآن اجلاس پيشنهاد امضاي يك سند جهت تنظيم واجراي برنامه روسيه را Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯ . اين سند عقب نشيني هاي موقت سربازان ارمني را تسريع مي كرد وبسرعت به آزادي سرزمينهاي اشغالي منجرمي شد. همچنين ØŒ بازگشت پناهندگان ومبادله اسرا، تواÙÙ‚ درمورد تبادل اطلاعات لازمه وتعيين وضعيت آينده قره باغ كوهستاني ØŒ بايد پيامد امضاي اين تواÙقنامه مي بود . گراچ٠نيز بسيار مصربود كه تعداد پستهاي ديدباني تا 49 اÙزايش يابند واين پستها ازطر٠1800 پرسنل نظامي روسيه تجهيز گردند . گراچ٠براين عقيده بود كه اØتياجي به معرÙÙŠ ناظران ازطر٠CIS Ùˆ ياكنÙرانس امنيت وهمكاري اروپانيست چرا كه روسيه به تنهايي مي تواند اجراي آتش بس وبرقراري شرايط اØتمالي ØµÙ„Ø Ø±Ø§ تضمين نمايد اما دومين كوشش گراچ٠درتØميل يك راه ØÙ„ دوباره باشكست مواجه شد . آذربايجان ØŒ Ø·Ø±Ø ÙˆØ§Ø¹Ø²Ø§Ù… نيروهاي روسي رابه قره باغ ردنمود واضاÙÙ‡ كرد كه درصورتي به Ø·Ø±Ø ØµÙ„Ø Ú¯Ø±Ø§Ú†Ù Ù¾Ø§Ø³Ø® مثبت مي دهد كه واØدهاي ØاÙظ ØµÙ„Ø Ø±ÙˆØ³ÙŠÙ‡ تØت كنترل ناظران بين المللي به Ùعاليت بپردازند . اين شرايط ارائه شده از سوي باكو ازطر٠كرملين رد شد . براي درك عامل سختگيري سياسي آقاي علي ا٠با روسيه ØŒ بايد توجه شود كه تانيمه سال 1994ميلادي ØŒ باكو Øمايت وپشتيباني بي شائبه كشورهاي غربي ودررأس آن ايالات متØده درآذربايجان اعلام كرد كه :« هرطرØÙŠ براي ØÙ„ بØران قره باغ كوهستاني بايد درچارچوب نظرات گروه ØµÙ„Ø Ù…ÙŠÙ†Ø³Ùƒ كه برگزيده ازكنÙرانس امنيت وهمكاري اروپا مي باشد ارائه گردد . » مسكو به اين امر رضايت نمي داد Ùˆ اين طور عقيده داشت كه هد٠غرب از مداخله ØŒ در بØران قره باغ تأمين مناÙع وجاه طلبي هاي منطقه اي خود مي باشد .مسكو مي Ú¯Ùت درطول دوسالي كه گروه ØµÙ„Ø Ù…ÙŠÙ†Ø³Ùƒ ازÙعاليتش مي گذرد جزيك سند (تصويب نامه چگونگي انجام وظاي٠ناظران ) ديگر هيچ موردي را به تصويب نرسانده است درمقابل ØŒ مسكو چندين برنامه ØµÙ„Ø Ø§Ø±Ø§Ø¦Ù‡ كرده است. موضع آذربايجان درمورد قره باغ كوهستاني درپايان تابستان 1994 ميلادي ازطر٠سخنگوي شوراي عالي (رسول قلي ا٠) اعلام گشت .باكو پاÙشاري مي نمايد كه اولين خواست آذربايجان ومسئله مبرم براي ØµÙ„Ø ØŒØ¹Ù‚Ø¨ نشيني كامل سربازان ارمني ازتمامي 8 بخش اشغالي آذري نشين ( رايوني ) مي باشد. درمقابل ارمنستان وقره باغ درتواÙÙ‚ باروسيه ØŒ نه تنها موارد چند مرØله اي بالارارد نمودند بلكه نيروهايشان را درمناطق استراتژيك وازنظر اقتصادي باارزش لاچين وشوشا تقويت نمودند. امضاي يك قراردادنÙتي بين آذربايجان ويك كنسرسيوم بين المللي درسپتامبر ميلادي 1994ØŒ باعث تشويق روند ØµÙ„Ø Ø¯Ø±Ù‚Ø±Ù‡ باغ كوهستاني نشد . باوجوداينكه تمامي طرÙهاي درگير ازØÙ„ مسالمت آميزبØران دÙاع نمودند ØŒ روسيه موضع خشمگينانه ومعترض نسبت به تواÙÙ‚ Ù†Ùتي اختيار كرد وبه طور ØµØ±ÙŠØ ÙˆØ´Ø¯ÙŠØ¯ نسبت به آن انتقاد واعتراض نمود .درواقع ØŒÙشار مسكو باعث گشت كه علي ا٠Øمله متقابل راانجام دهد وكرملين رامتهم به طراØÙŠ وبرنامه ريزي Ùرار يك گروه اززندانيان سياسي نمود. درهمين راستا ،باكو ازÙرصت استÙاده كرده اعلام نمودكه آذربايجان Øضورسربازان نگهبان مرزي روسيه را درمرزهاي ايران تضمين نمي كند . امضاي مناقصه جديد Ù†Ùتي ØŒ واشنگتن رابه موضوع قره باغ كوهستاني بيشتر سوق داد واين موضوع دردستور مذاكرات درملاقات دورهبر روسيه وايالات متØده درملاقات سپتامبر سال 1994 ميلادي قرارگرÙت. درØالي كه يلتسين به طور مكرر پاÙشاري مسكو راجهت به رسميت شناخته شدن به عنوان يكي از طرÙهاي عمده واصلي تأمين ØµÙ„Ø Ø¯Ø± قره باغ ØªØµØ±ÙŠØ Ù…ÙŠ نمود ØŒ كلينتون براين عقيده بود كه اعمال روسيه بايد بانرمهاي مقرركه درØقوق بين الملل موجود است ØŒ منطبق بوده Ùˆ زيرنظر وكنترل سازمان ملل وكنÙرانس امنيت وهمكاري اروپاباشد . در اكتبر همان سال ØŒ نمايندگان گروه مينسك دروين با همديگر ملاقات نمودند وجهت اعزام يك نيروي ØاÙظ ØµÙ„Ø Ø¨ÙŠÙ† المللي به قره باغ كوهستاني به تواÙÙ‚ رسيدند .درواكنش نسبت به تصميم بالا، برداشت مسكو اين بودكه اين تصميم به روشني ضدروسيه مي باشد ومي بايست ازتÙرقه نيروهاي نظامي روسيه درمنطقه بØران جلوگيري نمود . اين تعدي غرب نسبت به سرزمين شوروي سابق ØŒ يك سابقه خطرناك بنيان نهاد وموجب شد كه يك معامله چندين ميليارد دلاري بين آذربايجان وكنسرسيوم Ù†Ùتي غرب منعقد گردد. مسكو ناخشنودي خودرابه اطلاع واشنگتن ولندن ابراز داشت واعلام كرد كه اين مورد (امضاي قرارداد باكنسرسيوم) بانرمهاي موجوددرمتن « ميثاق نيروها دراروپا» همخواني ندارد . همراه با اعتراضهاي مسكو، غرب نيز به راه خود ادامه داد ودراواخر اكتبرهمان سال ØŒ پطروس غالي دبيركل وقت سازمان ملل متØد ازايروان وباكو بازديد نمود Ùˆ دلايلي را كه وي درآن ضرورت استقرار نيروهاي ØاÙظ ØµÙ„Ø Ø±Ø§Ø¶Ø±ÙˆØ±ÙŠ مي دانست ØŒ به رؤساي جمهور آذربايجان وارمنستان ارائه داد كه عبارت بودنداز : - ØÙظ وتقويت وتأييد تماميت ارضي آذربايجان Ø› - مصون Ù†Ú¯Ù‡ داشتن واØترام به مرزهاي آذربايجان - عدم استÙاده اززوربه عنوان راه ØÙ„ دربØران قره باغ كوهستاني - آزادي تمامي سرزمينهاي آذربايجان كه به طور غيرقانوني درطي انجام Øملات نظامي تصر٠شده بود . پطروس غالي اعلام نمود كه اصول بالا درقطعنامه هاي شماره هاي583ØŒ 822ØŒ ØŒ 874 Ùˆ 882 شوراي امنيت سازمان ملل نيز تدوين شده اند . منابع رسمي آذري بسيار خشنود بودند Ø› اما اظهار شكايت نمودند كه اين قطعنامه ها اجرا نشده است . آذري ها همچنين سازمان ملل راجهت Øمايت ازكوششهاي كنÙرانس امنيت وهمكاري اروپا براي ايجاد يك نيروي بين المللي ØاÙظ ØµÙ„Ø Ø¯Ø±Ù‚Ø±Ù‡ باغ كوهستاني Ùراخواندند علي ا٠بويژه اين Ùرصت رابه دست آورد تاموضع باكورادرقبال اصول قيد شده ØªØµØ±ÙŠØ Ù†Ù…Ø§ÙŠØ¯ واضاÙÙ‡ نمودكه Øقوق ساكنان ارمني قره باغ مي بايست درداخل Ù…Øدوده دولت آذربايجان تضمين گردد . دراواسط نوامبر همان سال ØŒ وزير امورخارجه روسيه ميزبان يك دور ديگراز Ú¯Ùتگوها بين معاونان وزراي امور خارجه ارمنستان وآذربايجان بود . ازطر٠ديگر ØŒ نمايندگان گروه مينسك براي بØØ« دوباره درمورد مسئله نيروهاي ØاÙظ ØµÙ„Ø Ø¯Ø±Ù‚Ø±Ù‡ باغ كوهستاني ملاقات نمودند قبل از اÙØªØªØ§Ø Ø§ÙŠÙ† گردهمايي ØŒ وزراي امور خارجه ودÙاع يك بيانيه مشترك انتشار دادندمبني براينكه «Ù‡Ø±Ú¯ÙˆÙ†Ù‡ كوششي براي Øذ٠نقش روسيه برابربابØراني شدن روند ØµÙ„Ø Ù…Ù†Ø·Ù‚Ù‡ مي باشد» وزراي خارجه ودÙاع همچنين سازمان ملل متØد ØŒ كنÙرانس امنيت وهمكاري اروپا ØŒ جامعه كشورهاي مستقل مشترك المناÙع وديگر طرÙهاي ذي Ù†Ùع رابه شركت دركوششهايي درجهت ØÙ„ بØران قره باغ كوهستاني Ùراخواندند ØŒ ولي بااين Øال اين گردهمايي نتيجه عملي درپي نداشت . يك تغيير مهم درديدگاه بين المللي نسبت به بØران قره باغ دردسامبر 1994 ميلادي هنگام اجلاس عمومي كنÙرانس امنيت وهمكاري اروپا دربوداپست روي داد . طبق معمول ØŒ مسكو ازغرب تقاضا نمود تاتمامي سرزمين شوروي سابق به عنوان منطقه Ù†Ùوذ روسيه به رسميت شناخته شود وسربازان روسيه به عنوان ØاÙظان ØµÙ„Ø Ø¬Ù‡Øª بØرانهايي كه در«Ø®Ø§Ø±Ø¬ نزديك » پديدار مي گردند به كارگرÙته شوند Ùˆ دراشاره به مورد قره باغ كوهستاني تاكيد كرده Ùˆ به اعزام يك نيروي ØاÙظ ØµÙ„Ø Ø¨Ù‡ قره باغ بدون اخذ نظر روسيه اعتراض نمود . امااين امر ازطر٠اكثريت اعضاءردشد . درمقابل ØŒ اعضاي Øاضر دركنÙرانس تصميم گرÙتند 3000 نيروي چند مليتي به قره باغ كوهستاني اعزام نمايند وبخش روسي اين نيرو نمي بايست از 3/1 تمامي سربازان تجاوز نمايد . بااين Øال ØŒ چندين مبØØ« ØÙ„ نشده ازجمله : چگونگي وظاي٠نيروها ØŒ شمار دقيق آنها ،تركيب آنها ،نقش ØاÙظان ØµÙ„Ø ØŒ وسرانجام Ùرماندهي آنها باقي ماندكه هنوز هم جوابي ØµØ±ÙŠØ Ø§Ø±Ø§Ø¦Ù‡ نشده است . - وضعيت كنوني Ùˆ چشم انداز آينده بØران قره باغ درشرايط كنوني ،يكي از مهمترين مشكلات امنيتي Ù‚Ùقاز بØران قره باغ مي باشد .اكنون پس از گذشت بيش از 5/1 دهه ازآغاز مناقشه قره باغ نه تنها اين مناقشه ØÙ„ ÙˆÙصل نشده است ØŒ بلكه دورنماي آن نيزتيره وتارمي باشد .ازسال 1999 ميلادي باآغاز مذاكرات مستقيم روساي جمهور آذربايجان وارمنستان اين اميد به وجود آمد كه مناقشه قره باغ مسيري نهايي براي ØÙ„ ÙˆÙصل رابپيمايد .تاجولاي 2001 ميلادي Øدود 20بار (رابرت كوچاريان ÙˆØيدرعلي ا٠)رهبران اسبق دوكشور مذاكره كردند كه سه دور آخر آن درسال 2001 ميلادي ،دوبار درپاريس ويكبار درشهركي وست ايالت Ùلوريداي آمريكا برگزار شد .امابرخلا٠تبليغات پيش از مذاكرات هيچ گونه مواÙقتنامه اي امضا Ø¡ نشد . بدين ترتيب مشخص شد كه مذاكرات ØµÙ„Ø Ù‚Ø±Ù‡ باغ همچنان درنقطه صÙرقراردارد وهنوز مسير طولاني براي ØÙ„ ÙˆÙصل اين مناقشه درپيش است . درعين Øال درجريان مذاكرات كي وست رهبران آذربايجان وارمنستان ØŒ اين اخبار شايع شد كه روساي گروه مينسك مي كوشند پس ازناكامي Ø·Ø±Ø Ø¯ÙˆÙ„Øª عمومي ØŒ چهارمين Ø·Ø±Ø Ø®ÙˆØ¯ رابراي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ ارائه دهند . سومين Ø·Ø±Ø Ú¯Ø±ÙˆÙ‡ مينسك باعنوان Ø·Ø±Ø « دولت عمومي » كه به قره باغ اختيارات ØŒ بيشتر ازخودمختاري مي داد دراكتبر سال 1998 ميلادي پيشنهادشد ولي جمهوري آذربايجان آن را زمينه ساز استقلال قره باغ دانسته وردكرد. Ú¯Ùته مي شود Ø·Ø±Ø Ú†Ù‡Ø§Ø±Ù… گروه مينسك نيزباپيش بيني اصولي نظر تعلق دالان استراتژيك لاچين دراختيار ارمنستان تÙاوت چنداني باطرØهاي پيشين ندارد . برهمين اساس نيز سÙر18 مي وهمچنين سÙرمهم جولاي 2001 ميلادي روساي Ùرانسوي ØŒ آمريكايي وروسي گروه مينسك به جمهوري آذربايجان ،قره باغ وارمنستان نتايج نااميدكننده اي داشت . طي ماه هاي آوريل ومي 2001 ميلادي جمهوري آذربايجان Ùˆ ارمنستان اقدام به برگزاري مانورهاي نظامي كردند . همچنين تهديدات نظامي متقابل ميان دوكشور اÙزايش پيداكرده است . ازاينرو بايد Ú¯Ùت شرايط كنوني منطقه قره باغ درØالت نه جنگ ونه ØµÙ„Ø ÙˆÙ†ÙŠØ² دورنماي نه چندان روشن مناقشه قره باغ، تهديد جدي عليه امنيت منطقه Ù…Øسوب مي شود بويژه اينكه Øيدرعلي ا٠رئيس جمهور آذربايجان دهم جولاي 2001 ميلادي درديدار بارؤساي گروه مينسك نسبت به تداوم آتش بس 12 مي 1994 ميان آذربايجان وارمنستان ØŒ ابراز ترديد كرده است . با سÙر ماه Ùوريه 2002 ميلادي روساي گروه مينسك به منطقه هرچه بيشتر مشخص شدكه Ø·Ø±Ø Ú†Ù‡Ø§Ø±Ù… گروه مينسك سازمان امنيت وهمكاري اروپا چيزي جزء ØªÙƒØ±Ø§Ø±Ø·Ø±Ø Ù†Ø§Ø¹Ø§Ø¯Ù„Ø§Ù†Ù‡ دولت عمومي نيست . اين موضوع باواكنش تند جمهوري آذربايجان مواجه شد، بطوريكه اكنون باتوجه به ناكامي گروه مينسك دريك دهه گذشته وتدوام مواضع جمهوري ارمنستان مبني برامكان ناپذيري بازگشت قره باغ به تماميت ارضي جمهوري آذربايجان هيچ دورنماي روشني براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ وجود ندارد درØال Øاضر مذاكرات ØµÙ„Ø Ù‚Ø±Ù‡ باغ Ø¯Ø±Ø³Ø·Ø Ø±ÙˆØ³Ø§ÙŠ جمهور دوكشور متوق٠مي باشد وبموازات آن گرايشات جنگ طلبانه – بويژه درجمهوري آذربايجان – درØال اÙزايش است .در27 مي 2002 ميلادي آراز عظيم ا٠وتاتول ماركاريان نمايندگان ويژه روساي جمهور آذربايجان وارمنستان درپراگ ديدار ÙˆÚ¯Ùتگو كردند .ديدار نمايندگان دوكشور Øاكي از تنزل Ø³Ø·Ø Ù…Ø°Ø§ÙƒØ±Ø§Øª ØµÙ„Ø Ù‚Ø±Ù‡ باغ ازگÙتگوهاي روساي جمهور دوكشور به Ø³Ø·Ø Ú¯Ùتگوي نمايندگان است . چنانچه پيش بيني مي شد به علت تداوم مواضع آشتي ناجويانه مذاكرات پراگ نيزبه نتيجه اي نرسيد. درعين Øال بعلت Ùعاليت اÙØªØ¶Ø§Ø Ø¢Ù…ÙŠØ² گروه مينسك سازمان امنيت وهمكاري اروپا برياست آمريكا، Ùرانسه وروسيه اكنون درسازمان امنيت وهمكاري اروپا اخباري مبني برتاسيس يك گروه كاري جديد براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ Ù…Ø·Ø±Ø Ø§Ø³Øª. شكي نيست هرگروه كاري كه توسط سازمان امنيت وهمكاري وياØتي شوراي اروپا تاسيس شود بعلت تÙاوت وتضاد مناÙع اعضاء درمنطقه Ù‚Ùقاز، توصيه اي بودن وعدم رعايت اصل بيطرÙÙŠ نمي تواند گام عادلانه اي براي ØÙ„ ÙˆÙصل قره باغ بردارد . - دلايل ØÙ„ نشدن بØران قره باغ به باور كارشناسان ،لاينØÙ„ ماندن بØران قره باغ دلايل Ùراواني دارد كه ازاهم آنها مي توان به موارد زير اشاره كرد : 1) موقعيت ژئوپلتيك قره باغ يكي از دلايل موثر برطولاني ولاينØÙ„ ماندن مناقشه قره باغ موقعيت ژئوپلتيك اين منطقه است . منطقه قره باغ ازنظر ارامنه منتهي اليه شرقي Ùلات ارمنستان راتشكيل مي دهد . اين منطقه كوهستاني از معادن غني وجنگل ومراتع پهناوري برخوردار است ومرزطبيعي ارمنستان Ù…Øسوب مي شود ازنظر آذريها قره باغ مرز طبيعي مسلطي است كه اگر دراختيار قدرت ديگري قرارگيرد، آذربايجان رادر موقعيت آسيب پذيري قرارمي دهد . قره باغ براي آذريها به خاطر جريان رودخانه باكو كه سرچشمه اش ازكوههاي قره باغ مي باشد . اهميت Ùراوان دارد ازنظرآذريها تسلط برمنطقه قره باغ توسط هرقدرتي مي تواند همچون اهرم Ùشا ري عليه باكو به كار رود . منطقه قره باغ ازلØاظ ژئوپلتيك واقتصادي نيز اهميت Ùراواني دارد .سرچشمه رودخانه مهم كورا (Kura) ازكوهستانهاي قره باغ سرچشمه گرÙته وبه سوي اراضي آذربايجان سرازير مي شود . تسلط يك قدرت بيگانه غيراز آذربايجان براين منطقه مي تواند با كنترل آب اين رودخانه ،صدمات Ùراواني براقتصاد آذربايجان واردساز د. بويژه اينكه باكوتاكنون بازدن سدهاي مختلÙÙŠ برروي اين رودخانه قسمت زيادي ازانرژي الكتريسيته مورد نياز خودراتامين مي كند . ازلØاظ جغراÙيايي قره باغ منطقه مشر٠به آذربايجان است وبه صورت قلعه اي كوهستاني مي باشد كه هرجنبنده اي را از سوي غرب ( آذربايجان) زيرنظر دارد . اهميت ديگر منطقه قره باغ براي جمهوري آذربايجان ازلØاظ ژئوپلتيك Ù…Øدب بودن مرزهاي جمهوري آذربايجان به طر٠ارمنستان است اين شكل مرز ØŒ جمهوري آذربايجان رادرمقابل ارمنستان آسيب پذير مي كند درواقع مرزهاي دوكشور دراين منطقه ازبدترين نوع مرزهاي سياسي كشورهابه Øساب مي آيد علاوه برآن قره باغ بنوعي ØدÙاصل ميان مسلمانان جمهوري آذربايجان واقوام ترك امپراطوري عثماني Ù…Øسوب مي شود .ازنظر ارامنه تسلط براين معبر ازلØاظ مقابله باØركتهاي پان تورانيستي ØŒ كه ارامنه چندين بارقرباني آن بوده اند اهميت اساسي دارد . براين اساس به نظر مي رسد يكي از عمده علل درگيري وتداوم آن بين جمهوريهاي آذربايجان وارمنستان اهميت استراتژيكي منطقه قره باغ مي باشد اين توده كوهستاني درشمال رود ارس از طر٠جنوب به ايران تسلط دارد وچون دژي استوار مي تواند سدي درمقابل Ù†Ùوذ نظامي جنوب باشد .ازطر٠ديگر شرق اين توده كوهستاني ورÙيع باتسلط كامل بردشت قره باغ ودشت مغان مي تواند به عنوان مركز ديده باني ودÙاعي درمقابل آذربايجان درياي خزر وآسياي مركزي باشد .از سمت شمال ØŒ اين منطقه داراي عقبه اي پيوسته واستواري است كه Ù†Ùوذ هرجنبنده اي راسد مي كند از سمت غرب تنها ازطربق دالان لاچين باارمنستان ودرنتيجه باگرجستان ودرياي سياه ارتباط پيدا مي كند . 2) ذهنيت منÙÙŠ تاريخي ارامنه Ùˆ آذري ها نسبت به يكديگر اين مسأله هم يكي ديگر ازعوامل موثر برتطويل ولاينØÙ„ ماندن مناقشه قره باغ است . درواقع بايد Ú¯Ùت اگر جه درشرايط كنوني مشكل بين جمهوري آذربايجان وارمنستان بØران قره باغ است . اما اختلاÙات آنها تنها به اين موضوع Ù…Øدو د نمي شود اين منازعه برسرتاييد وشناسايي مشروعيت وتماميت ملي ارامنه وآذريها مي باشد وريشه آن بيشتر در وقايع سالهاي 1876Ù…ØŒ 1877 Ù… Ùˆ 1915 Ù… نهÙته است تاتØولات اخير . عاملي كه دردرك علل منازعه قره باغ اهميت شايان توجهي پيدامي كند برداشت خاص وذهني ارامنه وآذريها ازوضعيت شان مي باشد . واكنش نسبت به وضعيتها Ú†Ù‡ توسط يك Ùرد ياملت ØŒ به دوعامل بستگي پيدامي كند : به ماهيت وضعيت وبه ماهيت شخص پاسخ دهنده وهمچنين برداشت Ùرداز وضعيت . بدين ترتيب درمورد منازعه قره باغ ذهنيت ارامنه ØŒ خاطره تاريخي ايشان وبرداشت سنتي آنها از آذري ها نقش عمده اي درمقايسه باپارامترهاي عيني وواقعي ايÙاء مي نمايد .تاريخ ارمنستان Øاكي از مقابله يك اقليت مسيØÙŠ بااكثريت غيرمسيØÙŠ است كه آنان رابه Ù…Øاصره درآورده اند . مي توان Ú¯Ùت كه كل تاريخ ارمنستان بويژه تاريخ معاصر آن ØŒ به نوعي ÙˆØشت ودرون نگري دراذهان ارامنه دامن زده است اين اØساسات دروهله اول برعليه تركها جريان پيداكرد ودرÙعاليتهاي تروريستي مهاجرين وگروههاي ارمني دردهه 1970 ميلادي متبلور گرديد . آنچه تشديد كننده تنش ميان دو ملت آذري وارمني است وقوع يكسري Øوادث خونين بين آنها مي باشد كه به راØتي قابل اغماض نيست دراين ميان كشتارهايي كه توسط دولت عثماني به نام ملت ترك انجام گرÙته است برروابط دوملت آذري وارمني سايه اÙكنده است .اولين پيامد اين كشتارها ØŒ تشكيل گروهها وانجمن هاي اÙراطي تروريستي است كه عمده هد٠آنها انتقام خون قربانيان كشتارها بود كه بادستاويز قراردادن آن درمواقع مختل٠موجب تØريك اÙكار عمومي ارامنه برعليه آذريها مي گردند . براين اساس يكي از عمده Ùاكتورهاي داخلي كه بر پيچيدگي موضوع بØران قره باغ تاثير مستقيم دارد ذهنيت ÙˆØاÙظه تاريخي منÙÙŠ دوملت آذري وارمني ازيكديگر مي باشد باعنايت به Øوادث ووقايع خونيني كه بين دوملت درتاريخ روابط شان به وقوع پيوسته ونهايتاً موجب شكل گيري ذهنيت ÙˆØاÙظه تاريخي منÙÙŠ نسبت به هم شده است لذا اين متغير ØŒÙاكتور خيلي مهمي درطولاني شدن كشمكش ولاينØÙ„ ماندن بØران قره باغ بين دوجمهوري آذربايجان وارمنستان Ù…Øسوب مي شود . 3) وجود گروه هاي اÙراطي درجمهوري آذربايجان Ùˆ ارمنستان ازجمله عوامل ديگر موثر برلاينØÙ„ ماندن مناقشه قره باغ وجود گروههاي اÙراطي درارمنستان وجمهوري آذربايجان است دراين خصوص مي توان به جبهه خلق درجمهوري آذربايجان وجنبش داشناكها وجنبش ملي درارمنستان اشاره كرد. نبايد Ùراموش كنيم كه روساي جمهور آذربايجان وارمنستان ( علي ا٠ولئون ترپتروسيان) درسال 1997 ميلادي به يك قدمي تواÙÙ‚ درمورد قره باغ رسيده بودند اما اعتراض داشناكها موجب استعÙاي رئيس جمهور وقت ارمنستان شد. بهرØال باشروع Ùعاليت داشناك ها درداخل ارمنستان اين Øزب تلاش همه جانبه اي را براي بسط Ù†Ùوذ خود درداخل كشور آغازكرد وخصوصاًدرمنطقه قره باغ Ùˆ با تاكيد بر موضع گيري هاي راديكال خودتوانست Ù†Ùوذ قابل توجهي را بدست آورد . امادرنتيجه تلاشهاي گسترده اي كه جنبش ملي ارمنه ودولت Øاكم ارمنستان درقره باغ وساير نقاط كشور انجام دادند ØŒ داشناكهابه تدريج قدرت Øاكم خودرادرارمنستان وشوراي قره باغ ازدست داد . عليرغم اين تØولات ØŒ Øزب داشناك باعنايت به آرمانش يعني تشكيل ارمنستان آزاد ØŒ متØد ومستقل ØŒ كه آرزوي ديرينه بسياري از ارامنه است وهمچنين باتوجه به سابقه صدساله Ù†Ùوذش دربرخي از جناØهاي ارمني ÙˆØمايتهايي كه از آن به عمل مي آيد به عنوان يكي از اصلي ترين بازيگران عرصه سياست درارمنستان به Ùعاليت خودادامه خواهد داد . اين روند بويژه پس از استعÙاي لئون ترپتروسيان رئيس جمهور ارمنستان درسال 1998 ميلادي وروي كارآمدن رابرت كوچاريان قره باغي الاصل كه متهم به عضويت درداشناك است ØŒ شدت ياÙته بود . جنبش ملي ارامنه كه دراوايل شكل گيري اش لغو قرارداد مارس 1921 ميلادي شوروي باتركيه رااز عمده هدÙهاي خوداعلام مي كرد بااستقلال ارمنستان ÙˆÙ…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù† جنبش به عنوان Øزب Øاكم بركشور اعلام نمود كه در ايجاد روابط با كشورهاي همسايه Øوادث تاريخي نبايد مزاØÙ… واقع نگري سياسي شود .اين امر درنهايت منجربه استعÙاي لئون ترپتروسيان رهبراين Øزب درسال 1998 ميلادي شد . عليرغم پيدايش تعديل درمواضع راديكالي اين گروه وتلاش اش براي ØÙ„ ÙˆÙصل مسالمت آميز بØران قره باغ نمي توان نقش اساسي وتعيين كننده اين گروه رادردامن زدن Ùˆ تشديد منازعات بين ارامنه Ùˆ آذري ها ناديده گرÙت . وجود يكسري گروهها وانجمن هاي اÙراطي درجمهوري آذربايجان نيز مستقيماً بØران قره باغ را تØت الشعاع خود قرارداده وموضع گيريهاي اÙراطي ØŒ دولتمردان آذربايجان راناگزير ازاتخاذ مواضع انعطا٠ناپذيري درمقابل بØران نموده است . گرچه گروههاي متعددي درجمهوري آذربايجان به Ùعاليت مي پردازند ولي ازجمله گروههايي كه مواضع تندي درقبال بØران قره باغ دارند مي توان از انجمن هاي چنلي بل ØŒ انجمن مذهبي بيرليك Ùˆ جبهه خلق آذربايجان نام برد . باشروع تØولات قره باغ ØŒ بسياري ازگروهها ومØاÙÙ„ روشنÙكري آذربايجان مانند گروه چنلي بل ابوالÙضل ايلچي بيگ كه بيشتر به مباØØ« ادبي وتاريخي آذربايجان مشغول بودند . به سرعت جنبه اي سياسي ياÙته وموضوع قره باغ رادرصدر Ùعاليتهاي خويش قراردادند . ازاواسط 1988ميلادي رشته تظاهرات منظم ومستمري ازسوي دانشجويان آذري آغاز شد كه به تدريج ابعاد گسترده تري ياÙت . ازاواخر زمستان سال 1989 ميلادي تلاش روشنÙكران براي تشكيل جبهه سياسي ازتركيب اÙراد وگروههاي مختل٠شدت ياÙت . درآغاز تاسيس اين تشكل ضرورت دÙاع ازتماميت ارضي آذربايجان ،اساس Øركت راتشكيل مي داد. بنابراين درمقطعي كه دو كشور به سمت كسب استقلال پيش مي رÙتند Ùˆ Øاكميت Ùˆ سلطه اتØاد جماهير شوروي برروي جمهوريها روبه ضع٠وانØطاط گذاشته بود ØŒ Ùعاليت گروههاي اÙراطي روز به روز بيشتر مي شد وهيچ يك ازاين گروههاي اÙراطي Øاضر به Ú¯Ùتگو ومعامله برسراهدا٠خود نبودند ØŒ گروههاي اÙراطي ارمني دراولين روزهاي كسب استقلال قدرت را درجمهوري ارمنستان بدست گرÙته وباشوروشوق Ùراوان خواستار تداوم منازعه جهت دستيابي به ÙˆØدت قره باغ وارمنستان بودند درجمهوري آذربايجان نيز اگر Ú†Ù‡ اياز مطلب ا٠براريكه قدرت تكيه زده بود اما چندان كنترلي برامور داخلي كشور نداشته وجبهه خلق بزرگترين قدرت درصØنه تØولات داخلي بود . لذا دربدو شكل گيري دودولت تازه استقلال ياÙته ØŒ Øضور گروههاي اÙراطي درصØنه سياسي درتعميق وتشديد بØران قره باغ نقش تعيين كننده اي داشته است . به جرات مي توان مدعي شد اگر گروههاي غيراÙراطي دراوايل استقلال دوجمهوري به Øاكميت مي رسيدند مطمئناً بØران قره باغ روند ديگري راطي مي نمود واØتمال ØÙ„ بØران بيشتر مي شد . 5) تضادهاي قومي ØŒ مذهبي ÙˆÙرهنگي تضادهاي قومي ØŒ Ùرهنگي ومذهبي ميان آذريها وارامنه يكي ديگر ازعوامل موثر بر طولاني شدن مناقشه قره باغ است . بايد اذعان داشت كه منازعات دربين جوامعي كه باهم تضاد Ùرهنگي داشته باشند نسبت به جوامعي كه ازيك همگوني ويكپارچگي Ùرهنگي برخوردارند ØŒ عميق تر وشديدتر هستند . بنابراين ØÙ„ ÙˆÙصل آنها نيز دشوار خواهد بود . Ùرهنگ ازاساسي ترين متغييرهاي تاثير گذاري برتعاملات سياسي،اجتماعي واقتصادي ملتها مي باشد . Ùرهنگ دربرگيرنده عناصر متعددي ازقبيل آداب ورسوم اجتماعي ،سنن واشتراكات تاريخي ØŒ زبان ومذهب يك ملت بوده وهريك از اين عناصرنيز تاثيري مهم درنوع برداشت ملتها ازپديده ها ونØوه كنش وواكنش آنها دارد . اشتراكات Ùرهنگي مي تواند نقش عمده اي دربرداشت مشترك از Ùعل وانÙعالات جهاني ومنطقه اي داشته وزمينه هاي تÙاهم راÙراهم نمايد اما تضادهاي Ùرهنگي مي تواند مبين وتصويرگر اختلاÙات ريشه اي ميان ملتها باشد تضاد Ùرهنگي متغييري كه اختلاÙات صوري وسطØÙŠ راتبديل به بØرانهاي Øاد وبعضاً لاينØÙ„ مي نمايد . درطول Øيات بشري كمتر جوامعي باتضادهاي Ùرهنگي قادر به همزيستي مسالمت آميز بوده اند . تاريخ مبين آن است كه جوامع بشري دردوران Øيات خود عمدتاً درگير جنگ وكشمكش بوده اند . به نوعي كه بعضي ازتئوري پردازان كشمكش ومنازعه راجزئي اززندگي بشرتلقي نموده ومعتقدند كشمكش جز جدايي ناپذير مواجهات انسانها واجتماعات است. عدم تقارن ونابرابري هاي Ùرهنگي عامل مهمي درشكل گيري وتداوم كشمكش ميان دودولت آذري وارمني درطول تاريخ وبويژه درچند سال اخير بوده است . هرچند كه ارامنه وآذريها براي هزار سال دركناريكديگر زيسته اند اما همواره كشمكش هاي ميان آنها وجود داشته كه منعكس كننده اختلاÙات عميق Ùرهنگي ميان آنها است ارمنستان مسيØÙŠ بوده وبااروپا پيوندي ديرينه دارد درØالي كه آذربايجان مسلمان شيعه بوده تنها با ايران وتركيه ارتباط دارد بعلاوه ارمنستان ازپشتيباني ديگر جوامع ارمني دركشورهاي غربي برخورداراست . اما آذربايجان تنها مي تواند برØمايت عمومي كشورهاي اسلامي وترك زبان متكي باشد . مناقشه ارامنه وآذري ها يكي از كهن ترين ÙˆØادترين تضادها درمنطقه Ù‚Ùقاز است . زمينه هاي تضاد بين اين دوملت راكارشناسان درقالب Ùاكتورهاي متعددي دسته بندي كرده اند كه ازآن جمله تعارض بين مذاهب وزبانهاي آن دوجمهوري است . اين تضاد مذهبي درزمانهاي قديم نيز مسبب درگيري بين ملل منطقه Ù‚Ùقاز بوده است . براين اساس اختلاÙات مذهبي زمينه مساعدي رابراي بروز تنش ومنازعات Ùراهم مي آورد. اختلاÙات زباني وقومي نيز نقش تشديد كننده دركشمكش ها ايÙا مي نمود به گونه اي كه مسئله هويت ووØدت ملي كه مبتني برزبان ومذهب بوده ،يكي از عمده ترين مسائل دوجمهوري آذربايجان وارمنستان است چراكه Øاكمان روس درشيوه تقسيم بندي ومرزبندي اين جمهوريها همواره براين امر تكيه داشته اند كه هم درون جمهوريها وهم ميان هرجمهوري باهمسايگانش تنش وجود داشته باشد .آنها براي جلوگيري ازخيزش ملتهاي زير سلطه خودبه شدت تركيب طبيعي تاريخي Øوزه هاي Ùرهنگي شناخته شده را به هم ريختند وبانام گذاري جمهوريها براساس قوم هاي مختل٠وبها دادن به زبانهاي Ú¯Ùت وشنودي شرايطي راپديد آوردند كه امروز كمتر جمهوري درقÙقازوآسياي مركزي رامي توان ياÙت كه براثر مشكلات قومي وزباني ودرنتيجه مسائل مربوط به ÙˆØدت ملي باتنش ومناقشه روبرونباشد . درمنازعه قره باغ ،ذهنيت ارامنه، خاطره تاريخي ايشان وبرداشت منÙÙŠ آنها ازآذري ها نقش عمده اي درمقايسه باپارامترهاي عيني وواقعي ايÙاء مي نمايد ارامنه پيشينه ÙˆÙرهنگ منØصر به Ùردي دارند . Øتي سبك برداشت آنها ازمسيØيت گرايش ملي داشته وتÙاوتهاي قابل توجهي باÙرقه هاي ارتدوكس وكاتوليك دارد .بعلاوه Øس خودآگاهي ملي درارامنه بسيارقوي است تاريخ ارمنستان Øاكي ازمقابله يك اقليت مسيØÙŠ بااكثريت غيرمسيØÙŠ است كه آنان رابه Ù…Øاصره درآورده اند . عليرغم اينكه كشتارهاي دسته جمعي وتبعيدهاي اجباري كه درسال 1915 ميلادي پيش آمد توسط تركها به عمل آمده بود . اما آنچه كه براي ارامنه اهميت دارد اين واقعيت است كه آذري ها هم مسلمان وهم ترك هستند بدين ترتيب كوچكترين منازعه ودرگيري باآنها خاطرات كشتار سال 1915 ميلادي رادراذهان ارامنه زنده مي كند .بنابراين به نظر مي رسد تضادهاي Ùرهنگي واختلاÙات مذهبي وقومي متغيير مهمي درپيدايش منازعات بين دوجمهوري آذربايجان وارمنستان باشد كه نقش اساسي درتداوم كشمكشها نيز ايÙا مي نمايد . 6) تعارض اصول Øقوق بين المللي درمناقشه يكي ديگر ازعوامل موثر برلاينØÙ„ ماندن مناقشه قره باغ تعارض ظاهري دواصل پذيرÙته شده در Øقوق بين الملل ،يعني اصل اØترام به تماميت ارضي واصل ØÙ‚ ملل براي تعيين سرنوشت خود مي باشد . ارامنه باتكيه براصل ØÙ‚ ملل براي تعيين سرنوشت شان معتقدندكه ارامنه اكثريت منطقه قره باغ راتشكيل داده ÙˆØÙ‚ استقلال دارند . برگزاري انتخابات نمايشي Ù…Øلي ،پارلماني ورياست جمهوري ازسوي جمهوري خودخوانده قره باغ دراين راستا صورت مي گيرد .جمهوري آذربايجان نيز بااستناد به موادمختل٠منشور سازمان ملل ازجمله ماده 7 قطعنامه تعري٠تجاوز، اين درخواست ارامنه رامغاير بااصل اØترام به تماميت ارضي كشورها عنوان مي كند . بااين وجود بايد Ú¯Ùت اين يك تعارض ظاهري است چراكه منشور سازمان ملل متØد باتجزيه كشورهاي موجود مواÙÙ‚ نيست ÙˆØÙ‚ تعيين سرنوشت رابه كشورهاي مستعمره ميدهدنه به اقليت هاي قومي يك كشور . ازاينرو اعطاي خود مختاري وسيع به ارامنه قره باغ درچارچوب ساختار سياسي جمهوري آذربايجان بهترين طرØÙŠ است كه هم ارامنه قره باغ رادرتعيين سرنوشت خودسهيم مي كند وهم تغيير مرزهاي بين المللي رامنتÙÙŠ مي سازد . موضوعي كه سران سازمان امنيت وهمكاري اروپا نيزدراجلاس ليسبون پرتغال در1996 ميلادي برآن تأكيد كردند . ولي پس ازآن اين موضوع چندان از سوي سازمان امنيت وهمكاري اروپا پيگيري نشده است . 7) پان توركيسيم وپان تورانيسم پان توركيسم عقيده سياسي مبتني براتØاد كليه اقوام وملل ترك نژاد آسياي مركزي وقÙقاز وماوراء Ù‚Ùقاز است وپان تورانيسم عقيد سياسي كه درآغاز، هد٠آن اتØادسياسي همه تركان . تاتارها واويغورها بود .عليرغم اينكه بيشتر Ù…Øققين چندان تÙاوتي بين اين دوتÙكر قائل نمي باشند امابايد Ú¯Ùت درØالي كه پان تورانيسم درجهت اثبات سياست توسعه طلبانه تركها نسبت به اقوام ترك زبان عمل مي كند، پان تورانيسم مبلغ انديشه تاسيس كشور «ØªÙˆØ±Ø§Ù† بزرگ» است كه ازاقيانوس كبيرتا اسكانديناوي ودرياي مديترانه كشيده شده است . هد٠پان توركيسم تركي كردن اجباري همه ملتهاي غير ترك است . هد٠پان تورانيسم گردآوري همه ملتهاي توراني درمØدوده يك كشور تركيه وسيع است . پان تورانيسم ادراك وتوصي٠وسيع تري ازناسيوناليسمي است كه با ناسيوناليست هاي معرو٠تركيه نظير ضياء گوك آلپ ØŒ اØمد آتاي٠ويوس٠آكچورا پابه جهان نهاد . پان تورانيسم درآغاز آرمان Ùرهنگي بود ولي توسط برخي رهبران Øزب اتØاد وترقي دراوايل قرن بيستم به آرمان سياسي مبدل گشت Ùˆ هيچگاه ازنظر سياسي مرزمشخص وتعري٠روشني نداشته است . تلاشهاي تركيه براي گسترش Ù†Ùوذش درمنطقه آسياي مركزي وقÙقاز باشك وترديدهايي از جانب روسيه ØŒ ايران، چين وكشورهاي غربي مواجه است . بويژه اينكه كشورهاي تازه استقلال ياÙته نيز علاقه زيادي به همكاري باتركيه ازخود نشان مي دهند واين آنكارا راترغيب وتشويق به Ù†Ùوذ بيشتر درمنطقه نموده وبرنگراني هاي ديگر بازيگران ذينÙع منطقه اي ÙˆÙرامنطقه اي مي اÙزايد . چراكه تركيه داراي پيوندهاي تاريخي ÙˆÙرهنگي بامنطقه آسياي مركزي وقÙقازبوده واغلب جمهوريهاي ترك نشين به تركيه به عنوان الگويي براي رشد اقتصادي خود مي نگرند .باتوجه به اØساسات شديد جدايي خواهي دربين جمهوريهاي ترك نشين Ùدراسيون روسيه ØŒ مي توان روسيه راآسيب پذيرترين كشور درمقابل سياستهاي تركيه دانست .مسكو كه خود راميراث دار امپراطوري شوروي سابق مي داند به راØتي Øاضر به پذيرش Ù†Ùوذ كشورهاي ديگر درقلمرو Ù†Ùوذش نيست بويژه Ù†Ùوذي كه همراه باتهديد تماميت ارضي نيز باشد .واقع شدن جمهوريهاي ترك نشين روسيه ( Ú†Ú†Ù† واينگوش ،تاتارستان،داغستان Ùˆ...)درجوارساير جمهوريهاي ترك زبان جدا شده از شوروي سابق اين اØساس رادرميان دولتمردان مسكو بوجود آورده كه درمقابل Ù†Ùوذهاي تركيه آسيب پذير بوده است واكنش شديد روسها درقبال تلاشهاي استقلال طلبانه جمهوري Ú†Ú†Ù† ومتهم نمودن تركيه به مداخله درتØريك چچني ها ازجمله شواهد نگراني مسكو ازسياستهاي تركيه در منطقه مي باشد . اين اØساس باعث شده كه مسكو تØركات تركيه درمناقشه جمهوري آذربايجان وارمنستان راخطرآÙرين دانسته وسعي نمايد Øتي المقدور مانع از دستيابي تركيه به اهداÙØ´ دراين كشمكش گردد . مسلماً تقابل مناÙع تركيه وروسيه تاثير تعيين كننده اي برتداوم كشمكش ميان دوجمهوري آذربايجان وارمنستان درمنطقه قره باغ داشته است . ايران نيز نسبت به Ù†Ùوذ بيشترتركيه درمنطقه Øساسيت شديدي ازخود نشان داده Ùˆ آن رابراي مناÙع امنيتي ØŒ سياسي، اقتصادي ÙˆÙرهنگي خودخطرناك قلمداد مي كند . مي توان Ú¯Ùت روابط آنكارا وتهران نه تنها درگذشته بلكه درآينده نيز درچارچوب رقابت وهمكاري قابل تعري٠است به عقيده ايران Ù†Ùوذ بيش ازØد معمول تركها درجمهوري آذربايجان ÙˆØ·Ø±Ø Ù…Ø³Ø§Ø¦Ù„ پان توركيسم براي امنيت ايران مخاطره آميزبوده وموجب تشديد اØساسات ملي گرايي ÙˆÙ…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù† جدايي استان هاي آذربايجان ايران ووØدت دوآذربايجان مي گردد. براين اساس ØŒ ايران درقبال تلاشهاي تركيه براي Ù†Ùوذ درمنطقه به جهت تصورتهديداتي كه مي تواند وجود داشته باشد ،نمي تواند بي توجه باشد.درواقع تقابل مناÙع تركيه ØŒ روسيه وايران ورقابت شديد اين سه كشور به همراه دخالت هاي قدرتهاي بيگانه به ويژه آمريكا مانع عمده درروند ØÙ„ اختلاÙات جمهوري آذربايجان وارمنستان Ù…Øسوب مي شود اين سه رقيب ديرينه تلاش هريكي از دوطر٠ديگر رااقدامي براي دÙع خودتلقي مي كنند . چنانچه تلاشهاي ايران براي برقراري آتش بس مواجه با مانع تراشي هاي روسيه وتركيه گرديد ومتقابلاً تلاشهاي تركيه براي Øس مناقشه باسوء ظن ايران ومناÙع متÙاوتي است كه اين دول درمنطقه دارند . به همين دليل بايد متذكر شد كه آينده بØرا Ù† قره باغ بستگي تام به پيامد تلاشهايي خواهد داشت كه ازسوي اين سه كشور صورت مي گيرد وبدون همكاري اين سه كشور هيچ اميدي براي پايان بØران قره باغ متصور نيست . 8)سياست هاي غربگرايانه جمهوري آذربايجان به باور كارشناسان سياسي يكي ازدلايل لاينØÙ„ ماندن مناقشه قره باغ سياست غرب گرايانه دولت باكو درسالهاي گذشته است .دولت باكو طي سالهاي گذشته بااتخاذ سياست غربگرايي وبطور مشخص ناتوگرايي كوشيده است به تصورخود مشكلات كلان اقتصادي وسياسي خود راØÙ„ ÙˆÙصل نمايد . مقامات جمهوري آذربايجان بارها گسترش روابط باناتو رابه منزله تضمين Øاكميت كشورشان عنوان كرده اند . درهمين راستا مقامات جمهوري آذربايجان بارها خواهان استقرارپايگاههاي نظامي تركيه ØŒ آمريكا وياناتو درخاك اين كشور ازجمله درشبه جزيره آبشوران وناستوسي شده اند . مقامات باكو طي سالهاي گذشته براي رسيدن به اين هد٠درطرØهاي اقتصادي نظير انتقال انرژي نيز ازمنويات واغراض كشورهاي غربي پيروي مي كنند . بي شك اين سياست واگرا يانه به نوعي گريزاز همكاريهاي منطقه اي است تلاش براي بازكردن پاي بيگانگان Øساسيت كشورهاي منطقه رابرخواهد انگيخت . كشورهاي منطقه بويژه روسيه وايران ØŒ گسترش ناتو به سوي شرق راكه باكو ازآن Øمايت مي كند . خطري مستقيم عليه امنيت ملي خود مي دانند . روسيه بويژه پس ازØوادث بالكان منطقه Ù‚Ùقاز رابه عنوان آخرين سنگر براي مبارزه باتوسعه طلبي غرب مي داند . ازاينرو شكي نيست كه تاكيد باكو برسياست ناتوگرايي باعث واكنش اين كشورها شده ومانع ازآن مي شود كه كشوري مانند روسيه به طور كامل امكانات خودرابراي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ به كارگيرد ØŒ بلكه Øتي ممكن است ازاين مناقشه براي Ùشار به باكو استÙاده كند ازسوي ديگر كشورهاي بيگانه منطقه نيز تداوم شرايط Øالت نه جنگ Ùˆ نه ØµÙ„Ø Ø¯Ø±Ù…Ù†Ø·Ù‚Ù‡ رازمينه مناسبي براي گسترش Ù†Ùوذشان دراين منطقه Øساس غني ازذخاير انرژي مي دانند . ازاينرو نيز تاكنون هيچ گام عادلانه اي براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ برنداشته اند . ازسوي ديگر كشورهاي بيگانه وعضو ناتو نيز بيشتر براساس مناÙع صر٠سياسي خود موضع گيري مي كنند . اغلب كشورهاي عضو ناتو داراي روابط بسيار مطلوب باارمنستان هستند . بنابراين هيچ گاه به اقدامي برعليه كشور مسيØÙŠ ارمنستان دست نخواهند زد . تØت تاثير همين موضوع رژيم صهيونيستي ØŒ آمريكا ÙˆÙرانسه 15 دسامبر 1999 ميلادي ومجدداً آمريكا ÙˆÙرانسه دسامبر 2001 ميلادي در رأي گيري مجمع عمومي سازمان ملل به تماميت ارضي جمهوري آذربايجان راي ممتنع دادند . Øال آنكه آذربايجان اميدوار بود كه ناتو آنچنانكه دربالكان دردÙاع ازآلباني تبارها به صربستان Øمله كرد ØŒ در قره باغ نيز چنين سناريويي رااجراء كند .غاÙÙ„ ازآنكه شرايط Ù‚Ùقاز جنوبي بسيار متÙاوت ازبالكان است وقره باغ ،كوزوو نيست . به همين جهت ناتو درسال 1999 ميلادي باسردي درمورد تقاضاي عضويت باكو دراين سازمان برخورد كرد درهرØال سياست ناتوگرايانه جمهوري آذربايجان نه تنها نتيجه امنيتي نداشته است . بلكه Øساسيت كشورهاي منطقه رانيز برانگيخته است شكي نيست برآيند اين روند برلاينØÙ„ ماندن مناقشه قره باغ تاثير مي گذارد . 9) تÙاوت وتضاد مناÙع بازيگران منطقه اي ÙˆÙرامنطقه دربØران قره باغ يكي ديگر ازعلل لاينØÙ„ ماندن مناقشه قره باغ اين است كه بازيگران منطقه اي ÙˆÙرامنطقه اي ذينÙع درمناقشه قره باغ داراي مناÙع متÙاوت ازهمديگر هستند به عنوان نمونه تركيه وروسيه قرنها درمنطقه Ù‚Ùقاز داراي رقابت طولاني بوده اند واكنون پس ازجنگ سردنيز اين بازي بزرگ درقالبي ديگر Ùˆ پيچيده ترادامه دارد همچنين مي توان به رقابتهاي ايران وتركيه اشاره كرد . درهرØال اهدا٠وعلايق بازيگران Ùرامنطقه اي شامل كشورهاي اروپايي وآمريكا نيز عمدتاً دربرابرمناÙع بازيگران منطقه اي قرارمي گيرد . برآيند اين رقابت يكي از علل لاينØÙ„ ماندن مناقشه قره باغ است . اين ديدگاهها ÙŠ متÙاوت باعث شده است كه هركدام ازاين كشورها به نوعي ديدگاههاي متÙاوتي درموردسيستم امنيتي Ù‚Ùقاز داشته باشند روسيه از مدلهاي امنيتي منطقه گرامانند 1+3ØŒ 2+3ØŒ يا 3+3 Øمايت مي كند كه تنها بازيگران آنها راكشورهاي منطقه Ù‚Ùقاز ونيز تمامي يا برخي ازسه قدرت هم مرز با منطقه Ù‚Ùقاز تشكيل مي دهد اما تركيه ازمدلهاي Ùرامنطقه اي نظير 2+3+3 كه اروپا وآمريكا را به عنوان سرپرست امنيت Ù‚Ùقاز وارد منطقه مي كند، Øمايت ميكند نتيجه اينكه اينگونه تÙاوت ديدگاهها تاثير منÙÙŠ برØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ مي گذارد. دراين خصوص مي توان به ناكارآمدي تلاشهاي روساي گروه مينسك سازمان امنيت وهمكاري اروپا يعني آمريكا ØŒ Ùرانسه وروسيه براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ اشاره كرد ØŒ كه نمونه اي ازمناÙع متعارض رابه نمايش مي گذارد . گروه مينسك درسال 1992 ميلادي تØت نظارت سازمان امنيت وهمكاري اروپا . براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ تاسيس شد. گروه مينسك درØال Øاضر داراي يازده عضو است . آمريكا ØŒ Ùرانسه وروسيه به عنوان روساي اين گروه Ù…Ø·Ø±Ø Ù‡Ø³ØªÙ†Ø¯ تاكنون تلاشهاي گروه مينسك وطرØهاي پيشنهادي اين گروه به نتيجه نرسيده اند . به باور كارشناسان سياسي اين امر دلايل زيادي دارد ازجمله اينكه كشورهاي عضو گروه مينسك داراي مناÙع متÙاوت ÙˆØتي متعارض درمناقشه قره باغ هستند.روسيه وآمريكا همواره دررقابت بايكديگر بوده اند وهستند . درØال Øاضر نيز روسيه وآمريكا مي كوشند هركدام ابتكار عمل رادرمناقشه قره باغ ومنطقه Ù‚Ùقاز به دست بگيرند درعين Øال چنين رقابت وتضادي ميان آمريكا وكشورهاي اروپايي نيز وجود دارد درواقع براساس همين تضادها ست كه اروپا خواهان تاسيس ارتش مستقل شصت هزار Ù†Ùري اروپا مجزا ازناتو است . جالب اينكه خود كشورهاي اروپايي نيز تاØدودي مناÙع متعارض درقÙقاز دارند . ازاينرو نيز Ùرانسه به عنوان يك كشور اروپايي كه درآن دهها هزارارمني زندگي مي كند ولابي ارمني ازقدرت قابل توجهي درآنجا برخورداراست . 15 دسامبر 1999 ميلادي ودسامبر 2001 ميلادي در راي گيري مجمع عمومي سازمان ملل به تماميت ارضي جمهوري آذربايجان راي ممتنع داد . ولي برخي ديگر از كشورهاي اروپايي نظير ايتاليا ،آلمان كه روابط بهتري با جمهوري آذربايجان دارند وبيشتر علاقه مند به سرمايه گذاري درطرØهاي Ù†Ùتي جمهوري آذربايجان هستند ØŒ به تماميت ارضي آذربايجان راي مثبت دادند . اين عامل باعث شده است كه طرØهاي پيشنهادي گروه مينسك براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ عادلانه جلوه نكرده وبه سود يك طر٠باشد . درعين Øال توصيه اي بودن پيشنهادات گروه مينسك وعدم وجود ضمانت اجرايي براي اجراي طرØها ØŒ باعث شده است كه Øتي طرØهايي كه مورد پذيرش قرارمي گيرد اجرانشوند درسال 1998Ù…- 1997 Ù… Ø·Ø±Ø Ø¯Ùˆ مرØله اي گروه مينسك مورد پذيرش روساي وقت ارمنستان وآذربايجان (لئون ترپتروسيان ÙˆØيدر علي ا٠) قرارگرÙت . ولي پس از استعÙاي ترپتروسيان درپي Ùشار تندرويان ارمني اجرانشد مجموع اين عوامل باعث شده است كه گروه مينسك نتواند گام ارزنده اي براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ بردارد Øال آنكه Øتي سازما Ù† ملل نيز برضرورت Øمايت از تلاشهاي گروه مينسك سازمان امنيت وهمكاري اروپا تاكيد مي كند درچنين شرايطي درواقع گروه مينسك نه تنها نتوانسته مناقشه قره باغ را ØÙ„ ÙˆÙصل كند بلكه Øتي به نوعي درمقابل تلاشهاي اØتمالي ديگر نيز سدآÙريني كرده است . مجموع عوامل يادشده به همراه انعطا٠ناپذيري ارامنه قره باغ ÙˆØمايت قدرتهاي بزرگ از ارمنستان ØŒ موجب لاينØÙ„ ماندن مناقشه قره باغ وبه نتيجه نرسيدن مذاكرات رهبران آذربايجان وارمنستان ازآتش بس سال 1994 ميلادي تاكنون شده است . - اهم Ø·Ø±Ø Ù‡Ø§ÙŠ ارايه شده براي ØÙ„ ÙˆÙصل بØران قره باغ براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ طرØهاي گوناگوني پيشنهاد شده كه مهمترين وجنجال برانگيزترين اين طرØهاÙبراي ØÙ„ ÙˆÙصل اين بØران ،ازسوي گروه مينسك سازمان امنيت وهمكاري اروپا ارائه شده است . گروه مينسك تاكنون سه Ø·Ø±Ø ÙŠÙƒ مرØله اي دومرØله اي (باكت) ودولت عمومي رابراي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ ارائه كرده است . دراوايل سال 1993 ميلادي گروه مينسك شوراي امنيت وهمكاري اروپا اولين Ø·Ø±Ø Ù…Ø³ØªÙ‚Ù„ خود براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ راارائه كرد براساس اين Ø·Ø±Ø ÙƒÙ‡ بعدها به Ø·Ø±Ø ÙŠÙƒ مرØله اي گروه مينسك معرو٠شد ØŒ شبه نظاميان ارمني موظ٠بودند كه ازشهرهاي اشغالي آذربايجان شامل كلبجر، كبالتي ØŒ Ùضولي ،آغدام وجبرئيل خارج شوند . اين Ø·Ø±Ø Ø§Ø²Ø³ÙˆÙŠ جمهوري آذربايجان پذيرÙته نشد مقامات آذري معترض بودند كه دراين Ø·Ø±Ø Ø¨Ù‡ خروج شبه نظاميان ارمني ازدالان استراتژيك شوشااشاره اي نشده بود.درØالي كه دالان شوشا، شاهرگ ارتباطي قره باغ با ارمنستان Ù…Øسوب مي شود . بااين وجود ØŒ درارمنستان نيزداشناك ها وگروههاي ملي گراي اÙراطي به مخالÙت با اين Ø·Ø±Ø Ù¾Ø±Ø¯Ø§Ø®ØªÙ†Ø¯ درنتيجه اولين Ø·Ø±Ø Ú¯Ø±ÙˆÙ‡ مينسك شكست سختي خورد . درسپتامبر 1997 ميلادي ØŒ گروه مينسك Ø·Ø±Ø Ø¯ÙˆÙ… خود را براي ØÙ„ مناقشه قره باغ ارائه كرد . اين Ø·Ø±Ø ØŒ به Ø·Ø±Ø Ø¯ÙˆÙ…Ø±Øله اي گروه مينسك براي ØÙ„ مناقشه قره باغ معرو٠شد. براساس Ø·Ø±Ø Ø¯ÙˆÙ…Ø±Øله اي شبه نظاميان ارمني موظ٠بودند كه دردومرØله تمامي اراضي اشغالي آذربايجان درايالت قره باغ واراضي اشغالي پيرامون غربي وشرقي اين منطقه راترك كنند . درمرØله اول 9 شهر اشغالي آذربايجان شامل Ùضولي ØŒ آغدام ،كلبجر،قبادلي وجبرئيل درشرق قره باغ وچهار شهر مارتوني ØŒ عسگران ،هادروت ومارتاكرت درداخل منطقه قره باغ، ازشبه نظاميان ارمنستان تخليه مي شد ودرمرØله دوم Ø·Ø±Ø Ù†ÙŠØ² دوشهر استراتژيك شوشاولاچين آزاد شده وهمزمان باآن سرنوشت Øقوقي قره باغ كوهستاني مشخص شده وامنيت مردم ارمني قره باغ تامين مي گشت شايد اين Ø·Ø±Ø Ø¬Ø§Ù…Ø¹ ترين وموÙÙ‚ ترين Ø·Ø±Ø Ú¯Ø±ÙˆÙ‡ مينسك براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ قلمداد مي شد كه ازسوي اين گروه Ù…Ø·Ø±Ø Ú¯Ø±Ø¯ÙŠØ¯Ù‡ بود . چراكه اين Ø·Ø±Ø Ø¨Ø§Ø±Ø¶Ø§ÙŠØª كامل ازسوي جمهوري آذربايجان پذيرÙته شد .البته تØولات بعدي نيزنشان داد كه اين گمانه صØÙŠØ Ø§Ø³Øª لئون ترپتروسيان رئيس جمهور وقت ارمنستان نيز در25 سپتامبر 1997 ميلادي باصدور بيانيه اي اعلام كرد كه Øاضر است به Ø·Ø±Ø Ø¯ÙˆÙ…Ø±Øله اي جامه عمل بپوشاند .اما تØت تاثير اقدامات ملي گرايان داشناكها درارمنستان ØŒ ترپتروسيان يك ماه پس از صدوربيانيه 25 سپتامبر مجبور به استعÙا شد ونخست وزيري ØŒ رابرت كوچاريان كه قره باغي الاصل وداراي سابقه همكاري با داشناك بوده درانتخابات مارس 1998 ميلادي به روي كارآمده بود . دراولين موضع گيري رسمي خود درمورد مناقشه قره باغ در15 مي 1998ميلادي درديدار روساي گروه مينسك سازمان امنيت وهمكاري اروپا تاكيد كرد كه الØاق قره باغ كوهستاني به جمهوري آذربايجان ازنظر ايروان غيرممكن است بدين ترتيب Ø·Ø±Ø Ø¯ÙˆÙ…Ø±Øله اي گروه مينسك نيز بادگرگوني قدرت درارمنستان به شكست انجاميد . درهÙتم نوامبر 1998 ميلادي گروه مينسك سومين وجنجال برانگيزترين Ø·Ø±Ø Ø®ÙˆØ¯ را براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ ارائه كرد براساس اين Ø·Ø±Ø ÙƒÙ‡ به Ø·Ø±Ø Ø¯ÙˆÙ„Øª عمومي معرو٠گشته است قره باغ داراي اختيارات كمتر ازاستقلال وبيشتر از خودمختاري مي شود . درواقع قره باغ داراي ارتش ØŒ پرچم وسرود ملي مستقل خواهد بود يعني قره باغ ظاهراً درچارچوب جمهوري آذربايجان قرارخواهد گرÙت ولي تابع باكو نخواهد بود اÙشاي اين Ø·Ø±Ø Ù‡Ù… درآذربايجان وهم در ارمنستان بازتابهاي متÙاوتي داشت . درجمهوري آذربايجان براي اولين بار 13 اكتبر 1999ميلادي اعتبار Ù…Øمد ا٠رهبر Øزب استقلال ملي جمهوري آذربايجان Ùاش ساخت كه درجريان مذاكرات Ù…Øرمانه علي ا٠وكوچاريان ØŒ رهبران آذربايجان وارمنستان طرØÙŠ موسوم به Ø·Ø±Ø Ø¯ÙˆÙ„Øª عمومي راپذيرÙته است . اÙشاي اين موضو ع همراه با تاكيدهاي رئيس جمهور آذربايجان برلزوم گذشت درمناقشه قره باغ موجب اعتراضات گسترده در آذربايجان شد. ازنظر اÙكار عمومي كشورآذربايجان Ø·Ø±Ø Ø¯ÙˆÙ„Øª عمومي گروه مينسك زمينه ساز استقلال قره باغ دردراز مدت است به طوري كه ازآن تاريخ تاكنون مقامات كشورآذربايجان بارها تاكيد كردند كه باكو Ù…Ø®Ø§Ù„Ù Ø·Ø±Ø Ø¯ÙˆÙ„Øª عمومي است به اين ترتيب با اينكه اين Ø·Ø±Ø Ù…ÙˆØ±Ø¯Ù‚Ø¨ÙˆÙ„ ارمنستان قرارمي گرÙت ولي به علت مخالÙتهاي باكو به نتيجه اي نرسيده است. بااين وجود پس ازمذاكرات رهبران دوكشور درپاريس وكي وست آمريكا درسال 2001 ميلادي Ú¯Ùته مي شود گروه مينسك Ø·Ø±Ø Ú†Ù‡Ø§Ø±Ù…ÙŠ براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ دردست دارد وبراي اين منظور چندين بار درÙاصله كوتاه زماني ØŒ روساي گروه مينسك ازمنطقه ديدار كرد Ù‡ اند .به Ú¯Ùته منابع مطلع ØŒØ·Ø±Ø Ú†Ù‡Ø§Ø±Ù… گروه مينسك نيز چندان تÙاوتي Ø¨Ø§Ø·Ø±Ø Ø¯ÙˆÙ„Øª عمومي ندارد . درهمين راستا واردان اوسكانيان وزيرامور خارجه ارمنستان 10 مي 2001 ميلادي Ú¯Ùت ØŒ دراسناد نهايي ارائه شده براي ØÙ„ مناقشه قره باغ كوهستاني منطقه لاچين تØت قلمرو ارمنستان قرارمي گيرد . وي Ú¯Ùت درعين Øال Øضور نمايندگان قره باغ كوهستاني درسÙارتخانه ونمايندگيهاي سياسي خارجي جمهوري آذربايجان براي دÙاع ازمناÙع ملي خود پيش بيني شده است درپي اÙشاي جزئيات اين Ø·Ø±Ø ØŒ مذاكرات رهبران جمهوري آذربايجان وارمنستان پس ازمذاكرا ت كي وست در آوريل 2001 ميلادي ØŒ متوق٠شده است . غيراز گروه مينسك ديگران هم طرØهايي براي ØÙ„ ÙˆÙصل مناقشه قره باغ ارائه كردند ازجمله مي توان به Ø·Ø±Ø Ù…Ø¹Ø§ÙˆØ¶Ù‡ ارضي اشاره كرد . اين Ø·Ø±Ø ØªÙˆØ³Ø· يك Ù…Øقق آمريكايي بنام Ù¾ . گوبل (P.Goble) Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ است كه براساس آن بخشي از قره باغ به ارمنستان ملØÙ‚ مي شود ازجمله دالان شوشا ودرمقابل دالان مگري به نخجوان ØŒ دراختيار جمهوري آذربايجان قرارمي گيرد . گوبل سناتور آمريكايي ويكي از رجال بنياد « ديل كارنگي » مي باشد كه باآشنا بودن به علايق تركيه در منطقه در نظر داشت درمقابل واگذاري دالان لاچين ØŒ مگري به ارمنستان ،بخشي از منطقه زنگزور رابريده وبه خود آذربايجان يابهتر بگوييم تركيه واگذار نمايند وهمزمان منطقه شاهوميان وبخشي از منطقه مارتوني ومارتاگرت به باكو تعلق گيرد. ايده گوبل كارشناسان رابه ياد آندره ساخارو٠مي اندازد ساخارو٠دردسامبر 1988 ميلادي ايده تبادل اراضي رامبني براينكه آن اراضي كه متعلق به ارامنه است اما اكثريت ساكنين آن آذري مي باشند به جمهوري سوسياليستي آذربايجان وآن اراضي كه متعلق به آذريها است اما اكثريت ساكنين آن ارمني مي باشد به جمهوري سوسياليستي ارمنستان اختصاص داده شود ØŒ ارائه كرد . ناگÙته نماند اين ايده تازگي نداشت زيرا بعضي ازبلشويكها (مانند سرگئي كيرو٠) درهمان ابتداي تشكيل اتØاد شوروي چنين ايده اي راپيشنهاد نموده بودند . اولين كسي كه Ø·Ø±Ø Ú¯ÙˆØ¨Ù„ رادرارمنستان بطور رسمي Ù…Ø·Ø±Ø Ø³Ø§Ø®Øª ØŒ آشوت منوچهريان مشاور رئيس جمهور سابق ارمنستان (لئون ترپتروسيان ) ورئيس اتØاديه سوسياليست اين كشور بود . Ø·Ø±Ø Ú¯ÙˆØ¨Ù„ درصورت اجرا چهره ژئوپلتيكي منطقه Ù‚Ùقاز رابه شدت تغيير مي دهد اجراي اين Ø·Ø±Ø Ø§Ø±ØªØ¨Ø§Ø· ايران باارمنستان راقطع مي كند ازاينرو شديداً مورد مخالÙت تهران قراردارد درطول مذاكرات سال 2000 Ù… Ùˆ2001 Ù… رهبران آذربايجان وارمنستان درمورد مناقشه قره باغ ØŒ كشورهاي غربي بويژه آمريكا تلاشهاي آشكار وپنهان بسياري براي اجراء اين Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯Ù‡ اند اين تلاشها اكنون نيز به نوعي ادامه دارد . Ø·Ø±Ø Ú¯ÙˆØ¨Ù„ بامخالÙتهاي Ùراوان درجمهوري آذربايجان وارمنستان نيز روبرو شده است . زماني كه درخلال مذاكرات رهبران آذربايجان وارمنستان درسال 2000 Ù… Ùˆ2001 Ù… اخباري مبني بر بررسي اين Ø·Ø±Ø Ø¯Ø±Ù…Ø°Ø§ÙƒØ±Ø§Øª ØµØ¨Ø Ù‚Ø±Ù‡ باغ Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯. اعتراضات گسترده اي Ù…Ø·Ø±Ø Ú¯Ø±Ø¯ÙŠØ¯ كه منجر به تكذيب بررسي اين Ø·Ø±Ø Ø¯Ø±Ù…Ø°Ø§ÙƒØ±Ø§Øª ØµÙ„Ø Ù‚Ø±Ù‡ باغ ازسوي مقامات رسمي آذربايجان وارمنستان شد. ازجمله ولايت قلي ا٠وزير امور خارجه وقت آذربايجان در 11 آوريل 2001 ميلادي گزارش برخي از رسانه هاي خبري درتواÙÙ‚ باارمنستان براساس Ø·Ø±Ø Ù…Ø¨Ø§Ø¯Ù„Ù‡ ارضي درمذاكرات رهبران آذربايجان وارمنستان دركي وست آمريكا راتكذيب كرد البته چنانچه كالين پاول وزير امور خارجه وقت آمريكا اوايل مي 2002 ميلادي درسخنراني اش دركميسيون Ùرعي مجلس سناي آمريكا Ú¯Ùت ظاهراً علي ا٠وكوچاريان درمذاكرات كي وست چنين تواÙقاتي به ويژه درمورد Ø·Ø±Ø Ú¯ÙˆØ¨Ù„ كرده بودند .ولي ظاهراً Ùشار اÙكار عمومي مانع آشكاركردن اين تواÙÙ‚ ازسوي رهبران دوكشور شده وهمين موضوع بنوعي موجب توق٠مذاكرات رهبران آذربايجان وارمنستان شد. طرØهاي ديگري كه براي ØÙ„ مناقشه قره باغ ارائه شده است . شامل Ø·Ø±Ø «Ø¯ÙˆÙ„ت وابسته»Ø§Ø³Øª كه توسط جان مارسكا(Jhon marseca ) سÙيراسبق آمريكا درباكو ارائه شده است وظاهراً براساس اين Ø·Ø±Ø Ù‚Ø±Ù‡ باغ درچارچوب آذربايجان خواهد بود همچنين مدل قبرس ارائه شده است كه طي آن منطقه قره باغ به صورت دوژور(Dejure) ( شناسايي رسمي ودائمي ) توسط هيچ دولتي به رسميت شناخته نخواهد شد امابه صورت دوÙاكتور ( شناسايي موقت وغيررسمي) شناسايي مي شود . همچنين مدل Ú†Ú†Ù† ارائه شده كه براساس آن تصميم گيري درمورد قره باغ به 5 سال بعد موكول مي شود تا شرايط وذهنيت مردم تغيير كند Ùˆ نسل جديدي ازسياستمداران به قدرت برسند زيرا نسل Ùعلي قادر به ØÙ„ مشكل نيست .Ø¯Ø±Ø·Ø±Ø Ø¯ÙŠÚ¯Ø± تاكيد شده است كه قره باغ به عنوان يك دولت مستقل پذيرÙته شود . بااين Øال گذشته ازدخالتها ومطامع خارجي وسوء نيتهاي داخلي ØŒ اكنون مساله قره باغ درواقع با سه پيشنهاد درØÙ„ ÙˆÙصل ودرگيري جنگ مواجه است . 1- Ø·Ø±Ø ØµÙ„Ø Ø§Ù…Ø±ÙŠÙƒØ§: كه تنها نكته روشن آن عقب نشيني نيروهاي ارمني از منطقه اشغالي كليجر بوده است ودورنماي روشن ديگري بدست نمي دهد وقضيه راپس از اثبات Øسن نيت ارمنستان ( كه اين امر خودجاي سوال دارد) درهاله ابهام كنÙرانس امنيت وهمكاري اروپا درژنو بوده است واين نكته قابل پيش بيني است كه بررسي مسائل جنگ ودرگيري دركنÙرانسهاي عريض وطويل كه نظرات وعقيده ها وسليقه هاي مختل٠ومتضاد Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÙŠ گردد، كمتر نتيجه داده است . 2- پيشنهاد سازمان ملل مبني براعلام استقلال قره باغ: به نظر مي رسد اين پيشنهاد نيز مشكلي راØÙ„ ننمايد چراكه باتوجه به جمعيت متشكل قره باغ ( آذري ) واØتمال بروز اختلا٠ودرگيري قومي ومذهبي ودرواقع جنگ داخلي درمنطقه مساله به نقطه آغاز خود بازخواهد گشت . چرا كه سازمان ملل اعتقاد دارد دوكشور آذربايجان وارمنستان مواÙقت نمايند بامستقل اعلام شدن قره باغ، اين مناقشه ØÙ„ ÙˆÙصل گردد. 3- پيشنهاد آذربايجان درمورد اعطاي خود مختاري به منطقه قره باغ وتامين امنيت قره باغ توسط نيروهاي Ù…Øلي ارمني وآذري واداره سياسي آن زيرنظر باكو ØŒ درØاليكه ايروان نيز مشابه به همين نظر رادارد ومدعي است كه اداره سياسي قره باغ بايد تØت نظر ارمنستان باشد . بانگاهي به پيشنهادات وطرØهاي مطروØÙ‡ ØŒ ومقايسه آنها بايكديگر مشخص مي گردد كه نظرات دوطر٠درگير براي ØÙ„ مسائل به هم نزديكتر است ودرواقع اختلا٠برسراداره سياسي منطقه قره باغ ØŒ باعث ادامه جنگ وكشتار بين هموطنان ديروز وهمسايگان امروز گرديده است. نتيجه اينكه درنهايت تصميم گيرنده اصلي درØÙ„ مناقشه قره باغ طرÙين درگير هستند ØŒ بنابراين راه ØÙ„ مساله قره باغ به داشتن Øسن نيت ازسوي باكو وايروان وقطع تØريكات دولتهاي خارجي وهمچنين ممانعت ازبهره برداري سياسي گروههاي مختل٠درارمنستان وآذربايجان ازاختلا٠بستگي دارد وتنها دراين صورت است كه راه دستيابي به ØµÙ„Ø ÙˆØ¢Ø±Ø§Ù…Ø´ درمنطقه قره باغ تسهيل خواهدشد . ضمن اينكه ارمنستان بايد اين نكته راملØوظ دارد كه قره باغ جز خاك آذربايجان است وبايد درØÙ„ مساله خويشتن داري بيشتري ازخود نشان دهد وازتوقعات نامعقول عرÙÙŠ وبين المللي دست بردارد ودراولين گام براي اثبات Øسن نيت نيروهاي خودراازمناطق تØت اشغال خارج نمايد مواضع كشورجمهوري اسلامي ايران نيز درقبال بØران قره باغ بدين سان بوده است كه همواره تاكيد براصل تغيير ناپذيري مرزها نموده ومقامات مسئول جمهوري اسلامي ايران بارها تاكيد نموده اند كه هيچ گونه تغيير مرزها رادرمنطقه قابل قبول نمي دانند . ايران بارها تجاوزات ارامنه به اراضي آذربايجان رامØكوم نموده وهمواره تاكيد برپايان دادن به مخاصمه كه به Ù†Ùع تمامي طرÙهاي درگيرمي باشد ØŒ نموده است . دولت جمهوري اسلامي ايران با تاكيد برمظلوميت آذربايجان درجريان بØران قره باغ باارائه كمكهاي انسان دوستانه به آوارگان آذري ØŒ بزرگترين Øامي اين آوارگان بوده وشماربسياري از آنان راازمرگ Øتمي نجات داده است همچنين جمهوري اسلامي ايران باارسال كالا وارائه خدمات براي مردم جمهوري خود مختار نخجوان كه درمØاصره ارمنستان مي باشد نقش Øياتي رادركاستن Ùشارها ازدوش مردم نخجوان داشته است . هرچند قدرتهاي خارجي ديگر مخال٠نقش ونÙوذايران درمنطقه بوده وآن را به ضرر خود مي دانند وسعي درجلوگيري ازنÙوذ ايران دارند ولكين بااين Øال دوبازيگر اصلي درگير درجريان قره باغ يعني جمهوري آذربايجان وارمنستان به ايران بعنوان قدرت بزرگ منطقه اي كه روابط باآن مي تواندتعادل رادرروابطشان باساير قدرتها بوجود آورد نگريسته وهردوآنان برنقش ايران درمنطقه تاكيد دارند . به اميد ØÙ„ شدن اين بØران منطقه اي Ùˆ سر اÙرازي ملت مظلوم Ùˆ مسلمان آذربايجان . جغراÙياي منطقه قره باغ (سياه باغ ) ØŒ منطقه اي در اران Ù‚Ùقاز كه از شمال به كوههاي Ù‚Ùقاز كوچك (موروداغ با قله 3724 متري جاميش داغي ) Ùˆ از غرب Ùˆ جنوب به كوههاي مشهور به قره باغ ( قيز قلعه سي به بلندي 2843 متر Ùˆ قيرخ قيز به بلندي 2827متر ) Ùˆ از سوي شرق Ùˆ شمال شرقي به دشتهاي وسيع Ùˆ Øاصلخيز منطقه Ù…Øدود مي شود . |