سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) كه در سال 1949ØŒ با Øمايت Ùˆ رهبري آمريكا Ùˆ در پي ترس Ùˆ ÙˆØشت شديد كشورهاي اروپاي غربي از Øملات توسعه طلبانه ارتش سرخ ابرقدرت سوسياليست جهان، شوروي ايجاد شد...
نویسنده:دکتر جواد شری٠نژاد
اين سازمان همچنين در شرايط نوين بين المللي با ارائه تعري٠جديدي از تهديدات عليه اعضاي خويش، طي٠وسيعي از موضوعات جهاني نظير: تكثير Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø§ÙŠ كشتار جمعي، اختلاÙات قومي Ùˆ نژادي، جرايم سازمان ياÙته بين المللي، تروريسم، مهاجرت Ùˆ ... را به عنوان منابع جديد تهديد عليه مناÙع اعضا مورد شناسايي قرار داده Ùˆ زمينه را براي ايÙاي نقش خويش در آن موارد – نه تنها در دو سوي آتلانتيك بلكه در هر منطقه اي از جهان كه مناÙع اعضاي آن اقتضا كند – Ùراهم ساخته است. ناتو در شرايط جديد براي اقدامات مداخله جويانه خويش، نه تنها خود را نيازمند كسب مجوز از شوراي امنيت ملل متØد، كه تنها مرجع صلاØيت دار بين المللي در زمينه ØµÙ„Ø Ùˆ امنيت جهاني است، ندانسته بلكه اقدامات خود را مجاز Ùˆ مشروع اعلام مي دارد. اقدام اعضاي آن سازمان در ايجاد مناطق امن در شمال Ùˆ جنوب عراق Ùˆ بمباران هاي مكرر مراكز نظامي آن كشور در اواخر سال 1377ØŒ كه توسط اعضاي با Ù†Ùوذ Ùˆ با استÙاده از پايگاه ها Ùˆ امكانات آن سازمان انجام شده است، بمباران وسيع مراكز نظامي يوگسلاوي در Ùروردين ماه 1378 به بهانه Øمايت از اقليت هاي قومي در ايالت كوزوو، نمونه هايي از اقدامات دخالت جويانه ناتو است كه بدون مجوز شوراي امنيت ملل متØد Ùˆ در مغايرت با منشور سازمان ملل متØد صورت گرÙته است.
از سوي ديگر بررسي جغراÙيايي گسترش Ùˆ Øضور ناتو در خاورميانه، آسياي مركزي Ùˆ منطقه خليج Ùارس Ùˆ درياي عمان، نشان مي دهد كه اقدامات Ùˆ Øوزه Ùعاليت هاي آشكار Ùˆ پنهان اين سازمان به اكثر كشورهاي هم مرز ايران نيز گسترش ياÙته است. اين وضعيت ضرورت انجام مطالعات Ùˆ بررسي هاي لازم در اين زمينه Ùˆ هوشياري نسبت به تØركات Ùˆ Ùعاليت هاي ناتو در جهان به ويژه كشورها Ùˆ مناطق هم مرز با كشورمان را به طور جدي مورد تاكيد قرار مي دهد.
كليد واژه ها : آتلانتيك شمالي ( ناتو ) – Ù‚Ùقاز – ليبراليزه كردن – Øقوق بشر – موازنه دوقطبي قدرت - ثبات هژمونيك – غير متعهد ها – ويلسونيسم – جكسونيسم – نظم نوين جهاني
بØران هويت ناتو:
ناتو در روزهاي نخست شكل گيري نظام جديد بين المل از اين كه به مدت 40 سال موÙÙ‚ به تضمين ØµÙ„Ø Ùˆ ثبات Ùˆ امنيت اعضاي خود شده بود، به خود مي باليد Ùˆ از اينكه رقيب سرسخت آن بدون آسيب رساني به اين سازمان به زانو درآمده بود، شايد بهترين دوران Øيات خود را سپري مي كرد. با اين Øال با از بين رÙتن دشمن ناتو ÙلسÙÙ‡ وجودي آن نيز از بين رÙت Ùˆ ناتو با بØران هويت مواجه شد. از اصلي ترين موانع ادامه Øيات آن مي توان به مخالÙت تعدادي از كشورها با موجوديت Ùˆ استمرار Ùعاليت ناتو اشاره كرد. از جمله كشورهاي مخال٠مي توان به روسيه Ùˆ پاره اي از كشورهاي هوادار آن اشاره نمود. با وقوع پديده جنگ با تروريسم Ùˆ Øادثه 11 سپتامبر از ميزان مخالÙت ها كاسته شد Ùˆ Øتي تعدادي از كشورهاي مخال٠به عضويت ناتو درآمدند. اما با وجود اين تØولات بعضي از كشورها به اصل همزيستي مسالمت آميز در Ù…Øيط نوين بين الملل اعتقاد داشتند Ùˆ بعضي از اعضاي ناتو نيز كه بيشترين هزينه Ùعاليت هاي گوناگون ناتو را مي پرداختند، با اولويت ياÙتن مناÙع اقتصادي، ديگر مايل نبودند بيش از اين در زمينه دÙاعي Ùˆ امنيتي، سرمايه گذاري كرده Ùˆ از قاÙله رشد Ùˆ توسعه به ويژه در قبال غول هاي اقتصادي جديد عقب بمانند. در اين بين، جمعي از اروپاييان نيز تقويت «Ø§ØªØاديه اروپاي غربي» را كه Øتي پيش از ناتو تاسيس شده بود، Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯. علاوه بر موارد Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ در عرصه داخلي Ùˆ ساختارهاي نظامي ناتو نيز نوعي ناهمگوني با شرايط جديد در زمينه Ø³Ø·Ø Ø¢Ù…Ø§Ø¯Ú¯ÙŠ نظامي، ناتو نيز نوعي ناهمگوني با شرايط جديد در زمينه Ø³Ø·Ø Ø¢Ù…Ø§Ø¯Ú¯ÙŠ نظامي، Øجم نيروهاي استراتژيك Ùˆ غيراستراتژيك Ùˆ سازمان دهي مراكز Ùرماندهي Ùˆ گسيل نيروها به Ø¬Ù†Ø§Ø Ù‡Ø§ÙŠ مختل٠مشاهده شد كه ناتو مجبور بود براي اÙزايش كارآمدي ساختار خويش در شرايط جديد، تغييراتي را در اين زمينه نيز ايجاد كند.
تلاش ناتو براي بقاء
در پي سست شدن پايه هاي نخستين مؤلÙÙ‡ نظريه «Ù‡Ø§Ø±Ù…Ù„» مبني بر اتكا به قدرت نظامي كاÙÙŠ Ùˆ برتر، كه در كليه سالهاي پاياني دوران جنگ سرد همچنان از اعتبار لازم برخوردار بود Ùˆ با ظهور شرايط جديد، همبستگي سياسي متØدان به عنوان مؤلÙÙ‡ دوم نظريه مذكور اولويت پيدا كرده Ùˆ تلاش براي تغيير شكل اساسي ناتو Ùˆ تطبيق داخلي Ùˆ خارجي آن با Ù…Øيط نظام بين الملل به همراه ترسيم كاركردهاي تازه اي براي اين سازمان به ويژه به منظور خروج از وضعيت بØراني در دستور كار خود قرار گرÙت. متØدان غربي با مشاهده Ùقدان رقيب در صØنه بين المللي، به همكاري Ùˆ رايزني در زمينه هاي مختل٠و Ú¯Ùت Ùˆ گوي سازنده به ويژه با رقباي ديروز خود روي اورده Ùˆ به تدريج با ملاØظه علايق Ùˆ گرايشات آتلانتيكي جديد در بين كشورهاي مختلÙØŒ به تقويت «Ø§Ù†Ø¯ÙŠØ´Ù‡ توسعه Ùˆ گسترش ناتو» مبادرت ورزيدند. آنان پيش از هرگونه اقدام عملي، تجديد Øيات سازمان را از جمله در زمينه هاي ساختاري، كاركردي Ùˆ Ù…Ùهومي با جديت تمام در اولويت اقدامات خويش قرار دادند. تصويب «Ù…Ùهوم نوين استراتژي ناتو» در اجلاس سران رم در سال 1991 نقطه عطÙÙŠ در تجديد Øيات اين سازمان به شمار مي آيد.
از نظر كاركردي نيز متØدان غربي تلاش كردند كه ضمن ØÙظ Ùˆ تقويت كاركرد اصلي ناتو، كاركردهاي سياسي، اقتصادي، علمي Ùˆ Ùرهنگي آن را تقويت كنند. در Ø³Ø·Ø Ù…Ù†Ø·Ù‚Ù‡ اي Ùˆ بين المللي نيز اعضاي ناتو ابتكار عمل در زمينه پاسداري از صلØØŒ مديريت بØران ها، اقدامات بشردوستانه Ùˆ عمليات اضطراري غيرنظامي در دست گرÙته Ùˆ ماموريت هاي جديد را براي ناتو تعيين كردند. ناتو از Ù„Øاظ تجديد ساختار نيز تلاش هايي را هم در عرصه داخلي اين سازمان از طريق ايجاد، ØØ°Ù Ùˆ يا ادغام برخي بخش ها Ùˆ هم در عرصه خارجي از طريق تاسيس نهادهاي مختل٠آغاز كرده است كه در عرصه خارجي به ويژه مي توان به «Ø´ÙˆØ±Ø§ÙŠ مشاركت ارو- آتلانتيك»ØŒ «Ø·Ø±Ø مشاركت براي صلػ؛ «Ø´ÙˆØ±Ø§ÙŠ مشترك دائمي ناتو- روسيه»ØŒ «ÙƒÙ…يسيون ناتو – اوكراين»ØŒ «Ú¯Ø±ÙˆÙ‡ همكاري مديترانه اي»ØŒ «ÙƒÙ†Ùرانس امنيتي ناتو-ژاپن» Ùˆ «Ù‡Ù…كاري با آرژانتين» در آمريكاي لاتين، همكاري با كشورهاي آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز اشاره كرد.
Ø·Ø±Ø Ú¯Ø³ØªØ±Ø´ ناتو:
كمي پس از Ùروپاشي اتØاد جماهير شوروي سابق در آخرين روزهاي آخرين ماه از سال 1991ØŒ اولين كوشش ها از جانب پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) براي رسيدن به «Ø´Ø±Ù‚» آغاز شد. اين Øركت در شكل جديدي تØت عنوان «Ø´ÙˆØ±Ø§ÙŠ همكاري آتلانتيك شمالي» Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯ كه اولين ملاقات آن روز بيستم ماه دسامبر 1991 يعني كمتر از دو Ù‡Ùته پس از اعلام تشكيل «ÙƒØ´ÙˆØ±Ù‡Ø§ÙŠ مستقل مشترك المناÙع»ØŒ توسط رهبران كشورهاي بلاروس، روسيه Ùˆ اوكراين انجام شد. اين تاريخ دقيقا مصاد٠بود با پنج روز قبل از كناره گيري ميخائيل گورباچ٠از رياست جمهوري شوروي، به تدريج كليه اعضاي سابق پيمان ورشو (Øتي آلباني كه در دهه 60 توسط خوروشچ٠از پيمان اخراج شده بود) عضو شوراي همكاري آتلانتيك شمالي شدند. با Ù…Øاسبه 16 عضو ناتو، اين شورا داراي 38 عضو شد ولي در واقع در Øد مجمعي براي Ú¯Ùت Ùˆ شنود Ùˆ مشورت بود كه جلسات متعدد ملاقات، بازديد، درس، سمينار Ùˆ Ú¯Ùت Ùˆ Ú¯Ùˆ را تشكيل مي داد. خيلي زود مشخص شد كه شورا بيشتر جنبه شكلي دارد تا متتوايي Ùˆ عملا جز ØÙظ ØµÙ„Ø ÙƒØ§Ø± ديگري را بر عهده ندارد Ùˆ وجودش بر امنيت كشورهاي اروپاي مركزي Ùˆ شرقي چيزي نمي اÙزايد.
از سال 1993 تØت Ùشار غالب اين كشورها به خصوص جمهوري چك، مجارستان Ùˆ لهستان موضوع گسترش ناتو در دستور كار قرار گرÙت Ùˆ در همين راستا به پيشگامي ايالات متØده زمينه براي «Ø·Ø±Ø مشاركت براي صلػ Ùراهم شد. از آنجا كه اجتماعي در اين مورد وجود نداشت. رهبران ناتو در اجلاس سران در تاريخ 10 الي 11 ژانويه 1993 بيشتر تمايل داشتند كه برنامه «Ù…شاركت براي صلػ كه به ابتكار آمريكا Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ بود را مورد توجه قرار دهند. بسياري Ùكر مي كردند كه آن برنامه ذاتا به نوعي گسترش خواهد انجاميد.(1)
مرØله اول
در اين مرØله كشور علاقه مند ملزم به امضاي قراردادي است در جهت تاييد Ùˆ تعهد مجدد خود نسبت به منشور سازمان ملل متØد، اعلاميه جهاني Øقوق بشر Ùˆ پذيرÙتن متن نهايي پيمان هلسينكي مبني بر خودداري از تهديد Ùˆ توسل به زور، عليه سرزمين Ùˆ يا استقلال سياسي ديگر دولت ها. بند(8) قرارداد مقرر مي دارد:
«Ù†Ø§ØªÙˆ با هر يك از شركاي Ùعال مشورت مي كند تا معلوم شود آن شريك هيچ گونه تهديد مستقيمي را نسبت به تماميت ارضي، استقلال سياسي يا امنيت خود اØساس مي كند؟»
تا پايان سال 1993 تمام جمهوري هاي شوروي سابق به جز تاجيكستان Ùˆ بلاروس، سند پيوستن به برنامه «Ù…شاركت براي صلػ را امضا كردند همه اعضاي پيمان سابق ورشو Ùˆ همچنين اعضاي «Ø³Ø§Ø²Ù…ان امنيت Ùˆ همكاري هاي اروپا» Ùنلاند، اسلوني Ùˆ سوئد نيز آن را امضا كردند. بلاروس چندين بار علاقه مندي خود را براي پيوستن به برنامه اظهار كرده، بوسني Ùˆ هرزگوين Ùˆ اتريش نيز از خود علاقه مندي نشان داده اند. مرØله اول جنبه هاي نمادين داشته Ùˆ چندان به امور عملي نپرداخت.
مرØله دوم: مذاكراتي براي قبول تعهدات
در اين مرØله كشور شريك Ù†Øوه Ùˆ ميزان همكاري خود را با ناتو مورد مذاكره مستقيم قرار مي دهد كه البته چون به تناسب نيازهاي كشور شكل مي گيرد يكنواخت Ùˆ استاندارد نيست Ùˆ بر تقاضاهاي كشور عضو بستگي پيدا مي كند كه ظاهراً بسيار سنگين است به Ù†Øوي كه «Ø¢Ù†Ø¯Ø±Ù‡ كوزيروٻ وزير خارجه اسبق روسيه از امضاي آن خودداري مي كند. اما در پنجم ژوئيه 1994ØŒ لهستان اولين عضو مشاركت براي ØµÙ„Ø Ù…ÙŠ شود Ùˆ برنامه مشاركت جداگانه اي را امضا مي كند كه بسيار جالب توجه است.(2)
اگر Ú†Ù‡ روسيه اين سند را در 11 Ùوريه 1994 امضا كرده است، اما شوراي همكاري آتلانتيك شمالي هنوز يك چارچوب دÙاعي براي اروپا به Øساب نمي آمد. گذشته از آن Øوزه عمل Ùˆ Ùعاليت چنين شورايي از مرزهاي اروپا ÙراتررÙته Ùˆ به پشت دروازه هاي پكن مي رسد.
دلايل و انگيزه پذيرش اعضاي جديد
اÙسران Ùˆ ديپلمات هاي 16 كشور عضو ناتو در پاييز 1994 به كشورهاي شرق اروپا جمهوري هاي تازه استقلال ياÙته آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز سÙر كردند. هد٠از اين سÙرها بررسي Ø·Ø±Ø Ø¹Ø¶ÙˆÙŠØª گام به گام اين كشورها در ناتو بود. ارزيابي آنها در خصوص عضويت كشورهاي Ùوق بر اين اساس بوده كه اولا قابليت تØمل موسسات دموكراتيك اين كشورها تا Ú†Ù‡ اندازه خواهد بود Ùˆ ثانيا آيا اين كشورها در وضعيتي هستند كه در صورت عضويت وظاي٠مهمي را عهده دار شوند؟
از نظر آنها، ناتو بنا بر دلايل ذيل تصميم به عضويت اين كشورها گرÙته است:
1- دÙاع مشترك به عنوان يك نياز اجباري در جهت امنيت اروپا Ùˆ آتلانتيك باقي خواهد ماند.
2- دورنماي عضويت در ناتو به كشورهاي اروپاي شرقي Ùˆ شوروي سابق انگيزه ديگري را نيز براي رشد Ùˆ گسترش موسسات دموكراتيك Ùˆ متكي بر قانون خود اعطاء مي كند كه از جمله آنها كنترل آزاد نيروهاي نظامي، ليبراليزه كردن اقتصاد، توجه Ùˆ اØترام به Øقوق بشر Ùˆ همچنين رعايت Øقوق اقليت ها مي باشد.
3- دورنماي عضويت در ناتو نيز همچنين مساعدت خواهد كرد كه در اروپاي شرقي Ùˆ جمهوريهاي آسياي مركزي آمادگي براي رÙع مسالمت آميز اختلاÙات رشد يابد Ùˆ در عمليات ØµÙ„Ø Ø¢Ù…ÙŠØ² شركت كنند. بنابراين گسترش ناتو مي تواند ثبات ØµÙ„Ø Ø¯Ø± منطقه را ارتقا بخشد.(3)
Øوزه هاي جديد Ù†Ùوذ ناتو:
سيستم موازنه دو قطبي قدرت رابطه مبتني بر جبر Ùˆ زور را ايجاب مي كرد كه براساس آن هر قطب به دنبال Ù…Øكم تر كردن خاكريزهاي خود Ùˆ ممانعت از پيشروي قطب مقابل بود Ùˆ اين روش جهان را تا سال 1991 اداره كرد. با Ùروپاشي امپراتوري شوروي ديگر ØÙظ موازنه معني نداشت، اما هيچ دليلي وجود ندارد كه ذهنيت سد Ù†Ùوذ از بين رÙته باشد. طر٠قوي در Ùكر آن است كه نبايد گذاشت طر٠ضعي٠شده همان Øوزه هاي سنتي Ù†Ùوذ را براي خود ØÙظ كند. اين بار آمريكاست كه توسعه امپراتوري خود را در سر مي پروراند Ùˆ براي نيل به اين هد٠به سناريويي جديد نياز دارد. (مثلا جنگ با تروريسم بين المللي)
در سالهاي پس از جنگ سرد گويي تاريخ پس از جنگ دوم جهاني تكرار مي شود. ناتو در يك Øركت بزرگ، خزنده Ùˆ تهاجمي ولي با پوشش تداÙعي به سوي مرزهاي بسياري كشورها در شرق نزديك مي شود.
Øركت ناتو نه تنها روسيه را در وضعيت Ù…Øاصره قرار مي دهدبلكه از شرق تا مرزهاي چين Ùˆ هند Ùˆ از جنوب تا مرزهاي شمالي ايران، اÙغانستان Ùˆ Øتي هندوستان را با خطر تهديد مواجه مي كرد(4)
آنچه امروزه بيش از همه در گسترش ناتو مورد توجه غرب است Ùˆ مي تواند بر آن تكيه كند از طرÙÙŠ برتري نيروهاي متعار٠روسيه Ùˆ از طر٠ديگر Øوادثي از قبيل درگيري ها Ùˆ نزاع هاي منطقه اي (جنگ Ú†Ú†Ù†) Ùˆ مسائل Ù‚Ùقاز است. چنين رويدادهايي نظريه رشد كانون هاي بØران زا را پس از Ùروپاشي شوروي دامن مي زند Ùˆ در نتيجه براي گسترش ناتو زمينه هاي مساعدتري Ùراهم مي سازد.
براي روسيه ناتو يكي از نهادهاي جنگ سرد است كه موجوديت آن بعد از خاتمه جنگ سرد Ùˆ اضمØلال پيمان ورشو توجيهي ندارد. مسكو در هر Øال نمي تواند تØمل كند كه ناتو ماموريت جديدي در Øوزه هاي Ù†Ùوذ شوروي سابق داشته باشد Ùˆ يا بدون صلاØديد رهبران روس در اروپا مداخله كند. از سويي اØزاب سياسي روسيه نيز با گسترش ناتو به سمت شرق مخالÙند. هر چند كه با گسترش آن به سوي شمال Ùˆ مثلا عضويت سوئد مخالÙت چنداني ندارند ولي گسترش به شرق را عامل برهم زننده ثبات مي دانند.(5)
ناتو، گسترش به شرق
سقوط يكباره Ùˆ نه چندان غيرمنتظره اتØاد جماهير شوروي سوسياليستي Ùˆ پايان ناگهاني جنگ سرد، پيامدها Ùˆ آثار متÙاوتي را به وجود آورد؛ جهان شاهد Ùروپاشي نظم كهن Ùˆ ورود عرصه بين المللي به مرØله گذار به نظم نوين بود؛ در Øالي كه ابعاد اين نظم، تا Øدود زيادي نامشخص مي نمود. اما آمريكايي ها با اراده معطو٠به گسترش قدرت Ùˆ تعميق سلطه خود بر نظام بين الملل به اين Ùضا به عنوان «Ùرصتي طلايي» نگريستند؛ تا «Ø«Ø¨Ø§Øª هژمونيك» خود را شاهد باشند.
انتظار مي رÙت با پايان جنگ سرد، واژگان، نمادها Ùˆ ساختارهاي Ù…Øصول اين باÙت موقعيتي نيز تا Øدودي دچار نارسايي شوند؛ Ùˆ با Ùرو ريختن نمادهايي چون ديوار برلين، ساختارهايي چون پيمان هاي نظامي Ùˆ سياسي Ù…Øصول آن نيز در دو طر٠ديوار Ùرو ريزند يا Øداقل، تØت الشعاع امواج اين Ùروريزش، Ù…Øدود گردند.
نقشه جغراÙياي سياسي Ùˆ مرزهاي اروپاي پيش از 1991 در كنÙرانس يالتا در Ùوريه 1945ØŒ پس از يك Ù‡Ùته مذاكره ميان سران كشورهاي ÙØ§ØªØ Ø±ÙˆØ²ÙˆÙ„ØªØŒ استالين Ùˆ چرچيل – ترسيم شده Ùˆ اروپا به صورت كنوني تقسيم گرديد.(6) پس از جنگ، نظام دو قطبي بر جهان Øاكم شد Ùˆ به اين ترتيب ساختار اروپا Øول Ù…Øور رقابت ايدئولوژيك دو ÙØ§ØªØ Ø¨Ø²Ø±Ú¯ جنگ شكل گرÙت. در چنين شرايطي باÙت موقعيتي ناشي از تقسيم بندي ايدئولوژيك جغراÙياي سياسي، هر كشور به عنوان آخرين تمرين ناچار بود، جانب يكي از دو قطب را نگاه دارد. از اين رو، نظام بين الملل در اين سالها به گونه اي «Ù…وقعيت Ù…Øور» Ùˆ «Ø¬Ø¨Ø± معيار» است Ùˆ به نوعي از شخصيت كلام Ù…Øورانه – لگوسنتريستي – تبعيت مي كند. يا بايد جزء «Ø§ÙŠÙ†» باشي يا «Ø¢Ù†»Ø› يا «ØµÙر يا يك» يا «Ù‡Ù…Ù‡ يا هيچ»Ø› تلاش غيرمتعهدها نيز هر چند در اين Ùضا قابل اØترام مي نمود؛ اما از اراده دروني تا Øدود زيادي در بازتاب Ùقدان زمينه ها Ùˆ شهرهاي مناسب يا در باÙت موقعيتي نظام بين الملل رقم مي خورد.
Ùضاي كلام Ù…Øورانه اين سالها، جهان را به نوعي دوانگاري متضاد كشاند. بازيگران سياسي كه در متن چنين Ú¯Ùتماني هستند، اساسا Øياتي وابسته دارند Ùˆ هويتشان در Ù†ÙÙŠ ديگران معنا پيدا مي كند. كاركرد ديگر Ú¯Ùتمان دوانگار، در ترسيم Ùˆ تجويز سلسله مراتب ستيزش گر، ميان Ù…Ùاهيم، انديشه ها، هويت ها Ùˆ پديده ها، نهÙته است؛ يكي همواره بر منزلتي برتر Ùˆ ديگري بر شخصيتي Ùروتر است Ùˆ جهان در اين دوران، شاهد شكل گيري دو ابرقدرت با دو Ùضاي كلام Ù…Øور متكي به دو ايدئولوژي متقابل هم يعني؛ كاپيتاليسم، ليبراليسم، ماركيسم، كمونيسم بود.
منطق كلام Ù…Øور با تكيه بر آموزه «Ø§ÙŠÙ† يا آن» Ùˆ روي ديگر «Ù†Ù‡ اين، نه آن» به قطب بندي نظام بين الملل در دو بلوك غرب Ùˆ شرق منتهي شد Ùˆ به دنبال تهديداتي كه در اين Ùضا از سوي «Ø¯Ú¯Ø±» تعري٠شده هر كدام از قطب ها به عمل آمد Ùˆ متوجه «Ø¯ÙŠÚ¯Ø±ÙŠ» شد Ùضاي جهان را بيش از گذشته به سمت Ùˆ سوي Ùضاي امنيتي – نظامي سوق داد. دسته بندي هاي سياسي – امنيتي در قالب پيوندهاي مختل٠سياسي – اقتصادي Ùˆ Ùرهنگي ميان اجزاي دو بلوك شكل گرÙت Ùˆ گروه بندي هاي امنيتي – نظامي دوگانه مركزي با عنوان «Ù¾ÙŠÙ…ان هاي ناتو Ùˆ ورشو» در غرب Ùˆ شرق؛ مجموعه اي از زيرپيمان هاي وابسته را گرد خود جمع Ùˆ در اين Ùضا به ص٠آرايي در برابر يكديگر Ùراخواند.
از سال 1991 ناتو همكاري Ùˆ مشاركت با روسيه را آغاز كرده است. اين همكاري در سال 1994 با پيوستن روسيه بهب رنامه مشاركت براي ØµÙ„Ø Ú¯Ø³ØªØ±Ø´ ياÙت. روسيه در اجراي ØµÙ„Ø Ø¯Ø± بوسني به همكاري با ناتو پرداخت Ùˆ اين اولين همكاري در يك عمليات نظامي بين المللي Ù…Øسوب مي شد. در سال 1997 دو طر٠با امضاي مواÙقتنامه ايجاد روابط دو جانبه همكاري امنيتي ناتو Ùˆ روسيه، اين همكاري را نهادينه كردند.(7)
به اين ترتيب، روسيه در سال 1997 طبق مواÙقتنامه «Ø³Ù†Ø¯ بنيادين پاريس» به عنوان بيست Ùˆ يكمين شريك ناتو وارد «Ø·Ø±Ø مشاركت براي صلػ گرديد؛ اما اين همكاري به دليل آغاز Øملات ناتو به كوزوو، چندان دوام نياÙت Ùˆ مسكو عملكرد ناتو در بالكان را به دليل بي توجهي به جهت گيري هاي روسيه Ùˆ عدم مشورت با سران كرملين، به شدت Ù…Øكوم Ùˆ سرانجام در سال 1999 روابط خود را با اين سازمان، قطع كرد.
از دستاوردهاي بين المللي ورود پوتين به كاخ كرملين؛ تجديد روابط روسيه با ناتو بود. روسيه در سال 2002 ميلادي، به اØياي روابط خود با ناتو پرداخت. 11 مي 2002ØŒ سران نوزده كشور عضو اتØاديه آتلانتيك شمالي، در اقدام غاÙلگيرانه اي، عضويت Ù…Øدود روسيه را در اتØاديه مزبور پذيرÙتند Ùˆ سرانجام، به بيش از نيم قرن رويارويي با شوروي Ùˆ جانشين آن، پايان دادند.
سران كشورهاي عضو پيمان ناتو، اين اقدام را براي اتØاد ملل اروپاي بزرگ دستاوردي تاريخي خواندند. بوش در اÙتتاØيه جلسه شوراي روسيه – ناتو Ú¯Ùت: «Ø§ÙƒÙ†ÙˆÙ† دو دشمن سابق براي غلبه بر پنجاه سال جدايي Ùˆ يك دهه ترديد، به عنوان يك شريك به هم مي پيوندند».
اين در Øالي صورت پذيرÙت كه با Ùروپاشي شوروي بسياري از كارشناسان مسائل روابط بين الملل اعتقاد داشتند كه به دليل پايان دوران جنگ سرد تمام نهادهاي شكل گرÙته در آن مقطع زماني نيز به پايان Øيات خود رسيده اند. ناتو، يكي از اين نهادهاي امنيتي بود كه تصور غالب بر آن بود كه با اضمØلال خواهر خوانده خود «Ù¾ÙŠÙ…ان ورشو» به نقطه نهايي Ùعاليت خود رسيده است.(8) اين عده استدلال مي كردند كه به اين دليل كه ناتو در شرايط خلا امنيتي ناشي از جنگ دوم جهاني Ùˆ وجود تهديدات نظامي، سرزميني ارتش سرخ شوروي به كشورهاي غربي شكل گرÙته بود با شكست شوروي Ùˆ از هم پاشيدگي بلوك شرق، دليلي براي ادامه Ùعاليت نخواهد داشت.
اگر علت وجودي يك پديده از بين برود؛ Øيات، شكل Ùˆ Ù…Øتواي آن پديده به چالش كشيده مي شود Ùˆ استمرار آن زير سوال مي رود.(9) در كنار اين معنا، منطق ديگري نيز وجود دارد كه تداوم سازمانها Ùˆ نهادهاي بين المللي را هنگامي ممكن مي داند كه اين ساختارها با شرايط جديد برخاسته از تØولات در Ø³Ø·Ø Ù†Ø¸Ø§Ù… بين المل هماهنگ گردند.
از آنجا كه سازمان پيمان آتلانتيك شمالي، متشكل از كشورهاي اروپاي غربي، كانادا Ùˆ ايالات متØده آمريكا، به دنبال وجود تهديدي عيني Ùˆ ملموس با عنوان اتØاد جماهير شوروي سوسياليستي، در شرق اروپا به وجود آمده بود، از ديدگاه نخست، منطقي است كه Ùرض شود با Ùروپاشي اردوگاه كمونيسم در شوروي Ùˆ شرق اروپا، علت هستي بخش موجوديتي به نام ناتو نيز از بين رÙته است. براساس ديدگاه دوم، مي توان بيان كرد كه ناتو توانست با تعري٠و مهندسي مجدد خود در بهره مندي از رويدادها Ùˆ Øوادث دهه 90 قرن بيستم ميلادي، برخلا٠تمامي اين تصورات، خود را با شرايط جديد Øاصل از تØولات ساختاري نظام بين الملل تطبيق دهد Ùˆ با گستره اي جديد از تعري٠هويت خويش، Øيات خود را استمرار Ùˆ گسترش بخشد.
شرايط جهاني بعد از پايان جنگ دوم، آمريكا را به اين راه سوق داد كه با ايجاد شبكه اي از تعهدات نظامي بين كشورهاي غربي Ùˆ تركيه، چارچوب امنيتي لازم را براي تØقق اهدا٠و مناÙع خود شكل دهد. مطالعه دكترين هاي امنيتي Ùˆ سياسي آمريكا در قرن بيستم نمايانگر آن است كه از زمان پيروزي Ùˆ غلبه گروه جهان گرايان مالي – صنعتي شمال در آمريكا بر گروه كشاورزي جنوب، دكترين مونروئه كه مبتني بر انزواگرايي خاص آمريكايي بود، كنار گذاشته Ùˆ دولت آمريكا Ùعالانه وارد صØنه بين المللي شود. سياست خارجي Ùˆ امنيتي اين كشور از اين زمان به بعد دوره هاي مختلÙÙŠ از مداخله جويي Ùˆ سلطه را در چارچوب مكاتب ويلسونيسم Ùˆ جكسونيسم Ùˆ تلÙيقي از آنها شاهد بوده است. استراتژي هاي «Ø§Ù†ØªÙ‚ام گسترده» آيزونهاور Ùˆ «Ø¯ÙŠÙˆØ§Ø± آهنين» وي، «Ù¾Ø§Ø³Ø® انعطا٠پذير» كندي، «Ø³ÙŠØ§Ø³Øª منطقه اي» نيكسون، «Øقوق بشر» كارتر، «Ø§Ù…پراتوري شيطاني» ريگان، «Ù†Ø¸Ù… نوين جهاني» بوش اول Ùˆ سياست هاي توسعه طلبانه اخير متكي بر آموزه «Ù¾ÙŠØ´ دستي» بوش دوم، همگي Øكايت از جهت گيري خاص سياست خارجي آمريكا دارد كه امروزه در ادبيات سياسي اين كشور در Øال تغيير به « سياست جهاني» است.
بدين ترتيب، به نظر مي رسد هر چند شرايط جهاني در سال هاي آغاز دهه 90 تغيير كردند ولي مناÙع آمريكا Ùˆ نيازهاي امنيتي اين كشور تغييري نكرده Ùˆ بايد با شرايط جديد، تعري٠و مهندسي مجدد مي شد؛ امروز به نظر مي رسد موقعيت جغراÙيايي، مناÙع اقتصادي، ضرورت هاي امنيتي آمريكا Ùˆ نگرش هاي ارزشي اين كشور چندان تÙاوتي با نيمه هاي دهه 40 ندارد. Ùˆ بدين جهت Ù…ØاÙظه كاران در آمريكا به قدرت مي رسند ناتو، گسترش به شرق را در دستور كار قرار مي دهد Ùˆ بين الملل گرايي امنيتي به منزله Ùضاي Ú¯Ùتماني Øاكم بر جهان ØÙظ مي شود.
ناتو در اصل دوازده عضو داشت: ايالات متØده آمريكا، بريتانيا، Ùرانسه، كانادا، ايتاليا، بلژيك، لوكزامبورگ، دانمارك، ايسلند، نروژ، پرتغال؛ يونان Ùˆ تركيه در 1952ØŒ جمهوري Ùدرال آلمان در 1955 Ùˆ اسپانيا در سال 1982 به آن پيوستند. ژنرال دوگل در سال 1966 Ùرانسه را از Ùرماندهي نظامي يگانه ناتو خارج كرد در عين Øال Ùرانسه عضويت در ناتو را دارا بود. بعد از Ùروپاشي بلوك شرق Ùˆ پشت سر گذاردن «Ø¨Øران كاركردي»ØŒ ده كشور نيز (بلغارستان، جمهوري چك، استوني، مجارستان،لتوني، ليتواني، لهستان، روماني، اسلواكي Ùˆ اسلوني) درخواست عضويت دادند.
در اولين مرØله توسعه ناتو، سه دولت لهستان، مجارستان Ùˆ جمهوري چك، در سال 1999 پذيرÙته شدند Ùˆ اعلام شد كه تا سال 2002 ميلادي به دليل اÙزايش درخواست ها، عضويت جديد در دستور كار قرار نخواهد گرÙت. اجلاس سران ناتو در سال 2002 ميلادي در پراگ هر چند تØت تاثير تلاش آمريكا براي Øمله به عراق قرار گرÙت؛ اما Ù…Øكي براي سياست درهاي باز آمريكا Ùˆ ناتو بود.
از نظر سازماني، ناتو مجموعه اي از سازمانهاي نظامي Ùˆ غيرنظامي است. عالي ترين مقام سياسي پيمان، شوراي آتلانتيك شمالي است. شوراي مزبور راهكارهايي را ارائه مي كند كه از رهگذر ان مسائل اساسي مربوط به سازمان مورد بØØ« قرار مي گيرد. همه دولت هاي عضو توسط سÙراي خود در شوراي مزبور Øضور دارند Ùˆ از اين طريق شورا مي تواند در عمل جلسات دائم داشته باشد. اجلاسيه هاي شورا تØت رياست دبير كل – مانند دبيركل سازمان ملل متØد – يك كارمند بين المللي است. تشكيل مي شود: هر چند در شورا راي گيري رسمي به كار گرÙته نمي شود، اما در عمل اصل دو Ùاكتوري اتÙاق آرا از رهگذر رسيدن به يك اجماع، مورد استÙاده قرار مي گيرد.
سازمان نظامي پيمان از سوي كميته نظامي – اداره مي شود. ساختار Ùرماندهي آن، سه جانبه است: اروپايي، آتلانتيكي Ùˆ كانال مانش.
Ùرماندهي متØد اروپا بلژيك، Ùرماندهي متØد آتلانتيك در نورÙوك ويرجينيا Ùˆ Ùرماندهي متØد كانال مانش در نورث وود بريتانيا قرار دارند. در سال 1966 Ùرانسه از ساختار Ùرماندهي كنار كشيد Ùˆ در سال 1996 دوباره به آن ملØÙ‚ شد. نماينده ايسلند هم كه هيچ نيروي نظامي ندارد، در سازمان مزبور يك ناظر غيرنظامي Ù…Øسوب مي شود.(10) از جمله اهدا٠عالي ناتو براي گسترش به شرق يارگيري در امر Ø·Ø±Ø Ù…Ø´Ø§Ø±ÙƒØª براي ØµÙ„Ø Ø¨ÙˆØ¯Ù‡ است.
Ø·Ø±Ø Ù¾ÙŠØ´Ù†Ù‡Ø§Ø¯ÙŠ براي ØµÙ„Ø (PFP) كه در اجلاس سران ناتو در 11-10 ژانويه 1993 بنا گذاشته شد، طرØÙŠ بود جهت ترغيب كشورهاي غيرعضو در ناتو براي توسعه همكاري هاي نظامي Ùˆ دÙاعي با ناتو. اين Ø·Ø±Ø Ø¨Ù‡ صورت قرارداد دوجانبه بين ناتو Ùˆ هر كدام از كشورهاي غيرعضو كه علاقه مند به همكاري با ناتو هستند در چارچوب برنامه مشاركت انÙرادي (I.P.P) به مورد اجرا گذاشته شد. به استثناي تاجيكستان، بقيه كشورهاي آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز به عضويت اين Ø·Ø±Ø Ù¾ÙŠÙˆØ³ØªÙ‡ اند.
اهدا٠استراتژيك Ùˆ درازمدت ناتو با به اجرا گذاشتن Ø·Ø±Ø Ù…Ø´Ø§Ø±ÙƒØª براي ØµÙ„Ø Ø¯Ø± آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز مي تواند در موارد ذيل خلاصه شود:
1- درگير نمودن كشورهاي منطقه آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز در امور Ùˆ مسائل امنيتي اروپا از طريق پذيرش مشاركت آنها Ùˆ انجام مشورتهاي مشترك به هنگام تهديد؛
2- مبادله اطلاعات و توسعه همكاري هاي نظامي؛
3- ايجاد زمينه جهت انجام عمليات ØÙظ ØµÙ„Ø Ø¯Ø± مواقع بØران؛
4- تØكيم ثبات منطقه در جهت مناÙع Ùˆ اهدا٠غرب.
از ديدگاه دولتهاي منطقه، پيوستن به Ø·Ø±Ø Ù…Ø´Ø§Ø±ÙƒØª براي صلØØŒ موجب مي شود كه اين كشورها Øداقل به دو هد٠دست يابند: از يك طر٠موجب تقويت Ùˆ نوسازي امكانات Ùˆ تجهيزات نظامي آنها خواهد گرديد؛ Ùˆ از طر٠ديگر كاهش وابستگي نظامي آنها را نسبت به روسيه به دنبال خواهد داشت. در همين راستا، كشورهاي آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز به ويژه قزاقستان، ازبكستان، پيشنهاد مسكو مبني بر انجام اصلاØات در نيروهاي نظامي كشورهاي مستقل مشترك الناÙع جهت ايجاد يك ساختار مشترك نظامي را رد كردند. چرا كه به عقيده آنها تشكيل يك ساختار مشترك نظامي با روسيه موجب كاهش قدرت مانور اين كشورها در روابط Ùˆ مذاكرات با مسكو خواهد شد.
در همين جهت نيز سه كشور، ازبكستان، قزاقستان Ùˆ قرقيزستان، تصميم گرÙتند تا يك نيروي ØاÙظ ØµÙ„Ø Ø§ÙŠØ¬Ø§Ø¯ نمايند تا بدين طريق Ùˆ در مواقع ضروري در چارچوب اقدامات ØµÙ„Ø Ø¨Ø§Ù†ÙŠ سازمان ملل متØد وارد عمل شوند.(11)
در اينجا لازم به تذكر است، كه در هر سه كشور Ùوق الذكر، وزراي امور خارجه بيش از وزراي امور دÙاعي از تشكيل چنين نيرويي Ùˆ توسعه همكاري هاي نظامي با غرب در چارچوب Ø·Ø±Ø Ù…Ø´Ø§Ø±ÙƒØª براي ØµÙ„Ø Ø·Ø±Ùداري نمودند. برخي تØليلگران، Øضور قابل ملاØظه اÙسران روسي در نيروي نظامي اين كشروها را دليل اصلي نظر منÙÙŠ وزراي امور دÙاعي بيان مي كنند.
به هر Øال، ضرورت نوسازي ارتشهاي اين كشورها Ùˆ تقويت Øاكميت ملي Ùˆ كاهش وابستگي به روسيه را مي توان به عنوان دلايل اصلي در پيوستن كشورهاي آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز به Ø·Ø±Ø Ù…Ø´Ø§Ø±ÙƒØª براي ØµÙ„Ø ØªÙ„Ù‚ÙŠ نمود.
Øضور ناتو در شرق Ùˆ مناÙع جمهوري اسلامي ايران
در Øالي كه اعضاي ناتو به دنبال راه Øلي براي تعهدات خود در Ù‚Ùقاز Ùˆ آسياي مركزي هستند، ايران Ùعالانه درØال تعقيب مناÙع خود در اين منطقه است. ايران به شكلي Ùعال خواهان به دست آوردن موقعيت هاي ويژه اي است، زيرا ايران به عنوان يكي از كارآمدترين كشورها براي توسعه منطقه است. يكي از بهترين مسيرها براي انتقال Ù†Ùت Ùˆ گاز خزر به اقتصاد آسيا Ùˆ Øتي ديگر قاره ها است.
جمهوري اسلامي ايران به عنوان كشوري كه Øضور نيروهاي نظامي ناتو Ùˆ Øوزه همكاري آن سازمان به اكثر كشورهاي همسايه Ùˆ مناطق مرزي آن گسترش ياÙته است. از جمله كشورهايي است كه مناÙع Ùˆ امنيت ملي آن در نتيجه گسترش ناتو در دهه جاري مورد تهديد قرار گرÙته است. عضويت تركيه در ناتو، كه در همه عمليات هاي ناتو در دهه جاري، از جمله Øملات متعدد انگلستان Ùˆ آمريكا به عراق Ùˆ Øملات ناتو عليه يوگسلاوي Ùˆ بدون توجه به مشروعيت Ùˆ عدم مشروعيت Øقوقي Øملات مذكور، امكانات Ùˆ پايگاه هاي خويش را به طور كامل در اختيار هم پيمانانش قرار داده است؛ ايجاد مناطق ممنوعه پروازي در شمال Ùˆ جنوب عراق، Øملات مكرر به آن كشور توسط اعضاي درجه يك ناتو، كه بدون مجوز شوراي امنيت Ùˆ بدون توجيه Øقوقي Ùˆ به هر بهانه اي صورت گرÙته است؛ Øضور نظامي تمام عيار اعضاي درجه اول در منطقه خليج Ùارس Ùˆ درياي عمان Ùˆ انعقاد پيمان هاي دÙاعي متعدد با همسايگان جنوبي ايران، همكاري هاي نزديك Ùˆ در Øال توسعه ناتو با كشورهاي مستقل مشترك المناÙع در شما ايران به ويژه روابط رو به گسترش ناتو با جمهوري آذربايجان Ùˆ اكنون Øضور در كشور اÙغانستان، نمونه هايي از Øضور نظامي آشكار Ùˆ پنهان ناتو Ùˆ اعضاي درجه يك آن در امتداد مرزهاي ايران هستند كه علاوه بر تنزل نقش امنيتي كشورمان در منطقه، امنيت ملي، تماميت ارضي Ùˆ همبستگي اجتماعي جمهوري اسلامي ايران را با تهديدها Ùˆ مخاطرات جدي مواجه ساخته است.(12)
مروري گذرا بر سياست ها Ùˆ اقدامات كشورهاي درجه اول عضو ناتو در ارتباط با ايران به ويژه دخالت Ùˆ Øملات مكرر نيروهاي آمريكا به امكانات نظامي Ùˆ مراكز اقتصادي كشورمان در دو دهه جاري به ويژه در خليج Ùارس، Øمايت مالي Ùˆ تسليØاتي آنان از عراق در جنگ عليه ايران، Øمايت هاي اكثر اعضاي ناتو از گروه هاي مخال٠ايران، Øمايت آنان از ادعاهاي ارضي امارات متØده عربي بر جزاير ايراني واقع در خليج Ùارس، استÙاده آنان از موضوع Øقوق بشر در ايران به عنوان يك اهرم Ùشار سياسي، اتهامات آنان مبني بر توليد Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø§ÙŠ كشتار جمعي در ايران Ùˆ Øمايت ايران از اقدامات تروريستي در جهان Ùˆ ... بيانگر سياست آنان مبني بر اعمال Ùشار سياسي – نظامي عليه ايران است. از سوي ديگر توجه به تØولاتي نظير: تØريم اقتصادي Ùˆ بلوكه كردن دارايي Ùˆ اموال ايران توسط ايالات متØده آمريكا، تلاش براي جلوگيري از عبور لوله هاي Ù†Ùت Ùˆ گاز كشورهاي آسياي ميانه از ايران كه اØتمالا براساس هدايت Ùˆ برنامه ريزي كميته لوله هاي Ù†Ùتي ناتو Ùˆ در راستاي اعمال سلطه اعضاي آن بر منابع انرژي در جهان صورت مي گيرد، اعمال Ùشار آمريكا Ùˆ ساير اعضاي برتر ناتو به روسيه، چين، آرژانتين، لهستان Ùˆ چند كشور اروپاي شرقي با هد٠مØدود ساختن Ùروش Ùناوري نظامي يا داراي كاربرد دوگانه به ايران، استنكا٠آلمان از اجراي Ø·Ø±Ø Ù†ÙŠØ±ÙˆÚ¯Ø§Ù‡ هسته اي بوشهر Ùˆ ... نيز طي٠وسيعي از اقدامات Ùˆ Ùشارهاي اقتصادي اعضاي درجه يك ناتو عليه كشورمان را به تصوير مي كشند. موارد Ùوق Ùقط بخشي از سياست ها Ùˆ اقدامات تهديدآميز اعضاي برتر ناتو عليه كشورمان است.(13)
توجه به ابعاد وسيع اقدامات تهديدآميز اعضاي درجه يك ناتو عليه مناÙع Ùˆ امنيت ملي كشورمان در دو دهه گذشته Ùˆ مدنظر قرار دادن سياست هاي توسعه طلبانه اعضاي آن سازمان در نقاط مختل٠جهان، ضرورت هوشياري نسبت به Ùعاليت ها Ùˆ اقدامات ناتو در جهان به ويژه در خاورميانه Ùˆ آسياي ميانه Ùˆ Ù‚Ùقاز برنامه ريزي براي مقابله با تهديدهاي آن نسبت به مناÙع ملي ايران، همچنين انجام اقدامات ضروري جهت كاهش آثار منÙÙŠ سياست ها Ùˆ اقدامات ناتو بر استقلال سياسي – اقتصادي، Øاكميت ملي، تماميت ارضي، امنيت ملي، همبستگي اجتماعي Ùˆ ارزش هاي ملي – مذهبي Øاكم بر كشورمان را به طور جدي مورد تاكيد قرار مي دهد. در اين راستا انجام مطالعات جامع درباره اهداÙØŒ ساختار، سياست ها Ùˆ استراتژي ها Ùˆ قابليت هاي ناتو در زمينه ها Ùˆ مناطق مختل٠جهان به ويژه در ارتباط با ايران كه ضمن ارائه شناختي واقعي از سياست ها Ùˆ توانايي هاي اين سازمان، Ù…Øدوديت ها Ùˆ آسيب پذيري هاي آن، تهديدهاي مختل٠آن نسبت به مناÙع ملي ايران همچنين ارزيابي دقيق توانايي ها Ùˆ آسيب پذيري هاي كشورمان در مقابل تهديدهاي آن، پيشنهادات اجرايي لازم را در تمام بخش ها جهت مقابله Ùˆ كاهش تهديدها Ùˆ آثار منÙÙŠ اقدامات ناتو بر مناÙع ملي كشورمان ارائه كند، اولين Ùˆ در عين Øال اساسي ترين Ùˆ ضروري ترين اقدام به نظر مي رسد.
منابع و مآخذ :
1- صمدي، خوشخو ØŒ گام جديدي براي گسترش ناتو Ùˆ واكنش هاي مختل٠، سÙارت جمهوري اسلامي ايران در بلژيك « بروكسل » ØŒ بولتن داخلي
2-صمدي- خوشخو، منبع پيشين
3- ترجمه از بولتن ناتو، شماره 7 ، سازمان ناتو
4- ماهنامه نيويورك تايمز ، ماه آپريل ، بهار 1996
5 – نشريه سورويوال ( (Survival ØŒ ماه آپريل ØŒ بهار 1996
6- روزول - با همه، تاريخ جهان نو ، ترجمه ابوالقاسم طاهري، جلد دوم
7- كال- ديويد ØŒ باورهاي آمريكائي Ùˆ هژموني آن ØŒ امريكا « نيويورك »
8-استÙان- جورج ØŒ سياست Ùˆ خط مشي اتØاديه اروپا ØŒ انگلستان ØŒ دانشگاه آكسÙورد ØŒ 1998
9- پلامناتز- جان ØŒ Ø´Ø±Ø Ùˆ نقدي بر ÙلسÙÙ‡ سياسي Ù‡Ú¯Ù„ ØŒ ترجمه Øميرامشيرزاده Ùˆ ... ØŒ تهران ØŒ نشر ني
10- يوانز- گراهام Ùˆ ... ØŒ Ùرهنگ روابط بين الملل، ترجمه Øميرا مشيرزاده Ùˆ ... ØŒ تهران ØŒ نشر ميزان – 1381
11- كوپيترس – برانو، مجله ناتو، ماه آپريل ØŒ بهار 1996
12- ابوالØسن شيرازي - Øبيب اله ØŒ ترتيبات امنيتي در آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز ØŒ Ùصلنامه مركزمطالعات آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز،وزارت امور خارجه ØŒ شماره 30ØŒ تهران ØŒ 1379
13- ابوالØسن شيرازي - Øبيب اله ØŒ منبع پيشين
14– كتاب كشورهاي مشترك المناÙع ( CIS ) - ويژه مسائل امنيتي ( CIS ) جلد (1) موسسه Ùرهنگي مطالعاتي Ùˆ تØقيقات بين الملل ابرار معاصر – تهران - Ùروردين ماه سال 1383 – مقاله آقاي سعيد شراÙت
15 – كتاب كشورهاي مشترك المناÙع ( CIS ) - ويژه سياست امنيتي Ùˆ خارجي روسيه جلد (2) موسسه Ùرهنگي مطالعاتي Ùˆ تØقيقات بين الملل ابرار معاصر – تهران - بهمن ماه سال 1383 – مقاله آقاي مهدي مطهر نيا
16 – Ùصلنامه مطالعات آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز ØŒ شماره 22 ØŒ مقاله آقاي منصور رØماني
17 – Ùصلنامه آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز ØŒ شماره 13 ØŒ مقاله آقاي دكتر جليل روشن دل |